Ρατσισμός

[Βασιλείου Μάριος]

Ρατσισμός είναι να θεωρούμε κάποια άλλη ομάδα ανθρώπων ως κατώτερη ή ακόμη και άξια περιφρόνησης, λόγω της φυλετικής ή εθνικής τους καταγωγής.

Αιτία του ρατσισμού είναι συνήθως ένα μίγμα υπεροψίας και φόβου. Δηλαδή, από τη μια πλευρά αισθανόμαστε ότι η δική μας φυλή είναι ανώτερη - πιο καλλιεργημένη, πιο έξυπνη, πιο πολιτισμένη κτλ. - ενώ από την άλλη αισθανόμαστε ότι η άλλη φυλή με κάποιο τρόπο μας απειλεί: Είτε στρατιωτικά, είτε πολιτιστικά, είτε ακόμη και στο επίπεδο εξεύρεσης εργασίας. Το αποτέλεσμα, μέσα μας, είναι να βλέπουμε μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων με εχθρότητα και προκατάληψη.

Ο ρατσισμός ενέχει πάντοτε το στοιχείο της διαστρεβλωμένης όρασης. Στους μεν εαυτούς μας, βλέπουμε μόνο καλά, μόνο αρετές, μόνο μεγαλείο. Αν κατά σύμπτωση προσέξουμε κάποιο ελάττωμα, εύκολα το δικαιολογούμε. Στη δε αντίπαλη φυλή βλέπουμε μόνο πάθη, μόνο πονηρία, μόνο μικρότητα. Αν κατά σύμπτωση προσέξουμε κάποια καλοσύνη, εύκολα την ανάγουμε στην υστεροβουλία.

Ο κάθε λαός βρίσκει τα δικά του προσχήματα όταν θέλει να στραφεί προς το ρατσισμό. Η ναζιστική Γερμανία είχε προφασιστεί τη γενετική καθαρότητα. Η Αγγλία της αποικιοκρατίας προφασίστηκε την πολιτιστική ανωτερότητα. Εμείς εδώ στην Ελλάδα, όταν έχουμε κρούσματα ρατσισμού, συνήθως αναζητούμε πρόσχημα στην εθνική μας καταγωγή, στην ελληνικότητά μας και στην ένδοξη ιστορία μας.

Είναι βέβαια αλήθεια ότι οι αρχαίοι πρόγονοί μας συνεισέφεραν πολλά στoν πανανθρώπινο πολιτισμό, ίσως και περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο λαό της εποχής εκείνης. Το έκαναν όμως αυτό καλλιεργώντας τη δημοκρατία και το σεβασμό προς τον κάθε άνθρωπο, προς το ανθρώπινο πρόσωπο αυτό καθ' εαυτό. Αν τώρα εμείς - εν ονόματι των αρχαίων - περιφρονούμε κάποιους εκ των συνανθρώπων μας, τότε το μόνο που κάνουμε είναι να φανερώνουμε ότι δεν είμαστε γνήσια παιδιά τους.

Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνούμε είναι ότι ο κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από την παιδεία που έλαβε και από τον πολιτισμό στον οποίο ανατράφηκε, έχει μέσα του την ίδια φλόγα της ανθρώπινης φύσης που έχουμε κι εμείς: Έχει δηλαδή την ικανότητα να αγαπά, να δημιουργεί, να ζει σε κοινωνία, να σκέπτεται, να χαίρεται, να θαυμάζει. Ίσως σε κάποια εξωτερικά ιδιώματα ή σε κάποιες συνήθειες να διαφέρει από εμάς, αλλά αυτό θα έπρεπε να ξυπνούσε το ενδιαφέρον μας μάλλον - πώς να γνωριστούμε καλύτερα - παρά το φόβο, την κατάκριση, την περιφρόνηση.  

Η καλύτερη ισορροπία όταν είμαστε αντιμέτωποι με ανθρώπους από άλλες φυλές, είναι να διατηρούμε μια υγιή στάση φιλοξενίας, όπου αποδεχόμαστε τον άλλο γι\' αυτό που είναι, ενώ ταυτόχρονα σεβόμαστε και τον εαυτό μας γι\' αυτό που είναι και γι\' αυτό που έχει. Αν προσέξουμε στον άλλο άνθρωπο, στην άλλη φυλή, κάποια ελαττώματα, ας θυμηθούμε ότι έχουμε και εμείς, αν όχι τα ίδια, τουλάχιστον άλλα εξ\' ίσου σοβαρά ελαττώματα. Αν αντιληφθούμε κάποια προτερήματα, ας μην αφήσουμε τον εαυτό μας να τα διαστρεβλώσει με σκέψεις του τύπου \"Μπορεί αυτοί να είναι ευγενικοί αλλά είναι κατά βάθος ψυχροί, ενώ εμείς που όλοι μέρα βριζόμαστε κατά βάθος έχουμε καλή καρδιά\". Δηλαδή, αν προσπαθούσαμε λίγο περισσότερο, αν είχαμε την διάθεση να μάθουμε, δε θα μπορούσαμε εμείς να γίνουμε και ευγενικοί και να έχουμε καλή καρδιά; Ο πραγματικά μεγάλος άνθρωπος, ο πραγματικά μεγάλος λαός, είναι αυτός που ξέρει να μαθαίνει από τα προτερήματα των άλλων ενώ ταυτόχρονα διατηρεί αλώβητη τη δική του ταυτότητα.

[ρωμηός]

Ωραίο το κειμενάκι που έγραψες. Τελικά, μπορεί να είσαι τεχνολογικής κατεύθυνσης αλλά τα πας μια χαρά με την έκθεση. Το ζήτημα του ρατσισμού είναι και βαθύτατα θεολογικό εκτός από κοινωνικό. Βέβαια εσύ το εξετάζεις μέσα από μια πανανθρώπινη ματιά και ίσως κάπως με μια γενίκευση. Είναι όμως ευκαιρία ο ρατσισμός να αναλυθεί περισσότερο και να εντοπίσουμε ρατσιστικές προδιαθέσεις σε περιοχές των διαπροσωπικών σχέσεων που μέχρι τώρα δεν είχαμε φαντασθεί. Επιπλέον, ας εξετάσουμε το ζήτημα και πιο \"προσωπικά\", δηλαδή ως Έλληνες πρώτα, ως Χριστιανοί αλλά και ως συγκεκριμένες μονάδες - πρόσωπα και ας καταθέσουμε όλοι την άποψη μας.
Υπάρχει καταρχήν έντονος φυλετικός ρατσισμός στη χώρα μας απέναντι κυρίως σε ομάδες πληθυσμού των οποίων η χώρα καταγωγής τους, ιστορικά, υπήρξε αντίπαλος ή και εχθρός της χώρας μας. Αν και δεν αποκλείεται η ρατσιστική συμπεριφορά προς ένα Πακιστανό (ιστορικά η καταγωγή του είναι ουδέτερη ή αδιάφορη για τη χώρα μας), ωστόσο το μεγαλύτερο μένος στρέφεται κυρίως σε Αλβανούς και Τουρκογενείς μουσουλμάνους.
Δυστυχώς και η πολιτική αλλά και η Εκκλησία δεν κατόρθωσαν, παρά τα επί μέρους μέτρα, να εφαρμόσουν μια πολιτική αφομοίωσης και ομαλής ένταξης αυτών των πληθυσμών. Πάντα η κοινωνία, ειδικά σε ευαίσθητες περιοχές διατηρούσε έντονα ανακλαστικά, μπροστά στο φόβο της ξενικής επικράτησης. Και ίσως δικαιολογημένα σε ένα βαθμό.
Δεν θα ήθελα να μιλήσω τόσο για την αστοχία της πολιτικής. Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι η αστοχία της χριστιανικής μας «αποστολής». Και είναι μια σκληρή και συνάμα τραγική διαπίστωση πως σε μεγάλο βαθμό η Εκκλησία (με την ιστορική της έννοια, δηλαδή ως διοίκηση, παιδεία και ποιμαντική εκφραζομένη εν χρόνω από συγκεκριμένα πρόσωπα) έχει ένα κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων και επηρεάζει βαθύτατα τις διαπροσωπικές σχέσεις λαών και πολιτισμών.
Στην καθάρια της έκφραση η Εκκλησία δέχεται τον (κάθε) άνθρωπο ως εικόνα Θεού, ως αδελφό. Δεν χωρά καμμία φυλετική διάκριση μπροστά στα μάτια του Θεού. «Ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην» αλλά τι; «είς εστέ εν Χριστώ Ιησού». Στην ανακαινισμένη φύση του Χριστού  δυνητικά συμμετέχουν όλοι οι άνθρωποι. Όλοι είμαστε ένα προσκολλώμενοι και συσσωματούμενοι στο Χριστό.
Η βασική αυτή θέση της εκκλησία δεν είναι ηθικολογικής χροιάς αλλά είναι βαθύτατα οντολογική. Ξεπερνάει δηλαδή τα υποκειμενικά «πρέπει» και οριοθετείται από την υπαρξιακή κατάσταση. Στην ιστορική της συνέχεια εν κόσμω η Εκκλησία έχει να δώσει και να προσφέρει στον πανανθρώπινη πολιτισμό σπουδαία δείγματα της υπερ-φυλετικής κοσμοθεωρίας της, ειδικά μάλιστα η Ρωμανία – Ρωμηοσύνη!
Μετά όμως από την έκρηξη του Διαφωτισμού και την λαίλαπα των διαφωτιστικών ιδεών, που δεν άφησε ανεπηρέαστη και την Εκκλησία, οι σχέσεις αλλάζουν και διαστρεβλώνεται καθοριστικά το μήνυμα της Εκκλησίας. Ο υπερτονισμός του κράτους – έθνους συμπαρέσυρε και τη θρησκεία, η εκκλησία «ταυτίστηκε» με το κράτος και άλλα πολλά τα οποία όμως μας βγάζουν από το θέμα μας, αν συνεχίσουμε προς τα εκεί την κουβέντα μας.
Σημασία έχει πάντως πως αυτές οι ιδέες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο και στον ιδιότυπο ρατσισμό (φυλετικό κυρίως) που ενέπνευσε η Εκκλησία στα μέλη της από το 1830 και εξής, ίσως κατόπιν κρατικής και πολιτικής επιρροής.
Για να μη μιλούμε όμως θεωρητικά, ας έρθουμε σε πιο πρακτικές λεπτομέρειες. Για παράδειγμα, η ελληνική σημαία μπροστά από τις εκκλησίες μας. Ένα σύμβολο εθνικό – κρατικό όχι όμως και εκκλησιαστικό, τίθεται μπροστά στην είσοδο της Εκκλησίας. Ο ιδιότυπος αυτός «ελληνοχριστιανισμός» ελλοχεύει πολλούς κινδύνους.
Πόσοι ορθόδοξοι μπορούμε να είμαστε όταν περιχαρακώνουμε φυλετικά τις εκκλησιές μας; Πόσο άνετα αισθανόμαστε όταν, προσερχόμενοι να κοινωνήσουμε, μπροστά μας έχουμε έναν αλβανό; Πόσο και γιατί θεωρούμε «δικαιωματικά» αποκλειστικό προνόμιο της ελληνικότητας  την Ορθοδοξία και τη Θεολογία της; Πόσο ορθόδοξοι είμαστε όταν στις κοινότητές μας αποκόπτουμε τους αλλοεθνείς αδελφούς μας, όταν τους εκμεταλλευόμαστε δίνοντας τους ένα ελάχιστο μεροκάματο, όταν τους στιγματίζουμε κοινωνικά στον περίγυρό μας. Θα αποτολμήσω και κάτι τελευταίο (αν και ίσως θα έχω μια δικαιολογημένη ένσταση, κυρίως από τον Μαρκήσιο). Πόσο ορθόδοξοι μπορεί να είμαστε όταν το κήρυγμα των ποιμένων μας μπροστά από το Άγιο Θυσιαστήριο είναι εθνοφυλετικό και πολιτικό;
Πέρα από όλα αυτά, υπάρχουν πολλές πτυχές ρατσισμού, που ξεπερνούνε τα όρια της φυλής και συνάπτεται με θέματα όπως θρησκεία, γλώσσα, εξωτερική εμφάνιση, διανοητική και οικονομική κατάσταση.

[staboz]

Αν αντιληφθούμε κάποια προτερήματα, ας μην αφήσουμε τον εαυτό μας να τα διαστρεβλώσει με σκέψεις του τύπου \"Μπορεί αυτοί να είναι ευγενικοί αλλά είναι κατά βάθος ψυχροί, ενώ εμείς που όλοι μέρα βριζόμαστε κατά βάθος έχουμε καλή καρδιά\". Δηλαδή, αν προσπαθούσαμε λίγο περισσότερο, αν είχαμε την διάθεση να μάθουμε, δε θα μπορούσαμε εμείς να γίνουμε και ευγενικοί και να έχουμε καλή καρδιά; Ο πραγματικά μεγάλος άνθρωπος, ο πραγματικά μεγάλος λαός, είναι αυτός που ξέρει να μαθαίνει από τα προτερήματα των άλλων ενώ ταυτόχρονα διατηρεί αλώβητη τη δική του ταυτότητα.

Μου άρεσε πολύ αυτό το κομμάτι!
Ιδίως τα: \"Μπορεί αυτοί να είναι ευγενικοί αλλά είναι κατά βάθος ψυχροί, ενώ εμείς που όλοι μέρα βριζόμαστε κατά βάθος έχουμε καλή καρδιά\". Δηλαδή, αν προσπαθούσαμε λίγο περισσότερο, αν είχαμε την διάθεση να μάθουμε, δε θα μπορούσαμε εμείς να γίνουμε και ευγενικοί και να έχουμε καλή καρδιά;

Ακριβό πράγμα ζητάς. Δεν πουλιέται τέτοιο είδος στη σύγχρονη αγορά!
                 Στ.

[Iaspis]

Το ζήτημα του ρατσισμού είναι και βαθύτατα θεολογικό εκτός από κοινωνικό.

Συμφωνῶ. Τὸ ζήτημα τοῦ ρατσισμοῦ εἶναι κατ᾽ ἐξοχὴν θεολογικὸ, καὶ ἐκτείνεται στὴν ἱστορία μέσα ἀπὸ τὴν ἀδυναμία τοῦ ἀνθρώπου στὸ νὰ γίνεται Ἑκκλησία! Διότι μόνον στὴν Ἑκκλησία ἐνεργεῖτε ἡ χαριτωμένη συναδέλφωση ποὺ παῦει τὸν ρατσισμὸ, ὁ ὁποῖος ἐμπεριέχει τὴν ὑπερήφάνεια.
Πολὺ σημαντικὸ στὶς μέρες μας, ποὺ ἔχουμε ἔξαρση κοινωνικοῦ ρατσισμοῦ σὲ ὅλον τὸν κόσμο ἐνάντια στοὺς οἰκονομικοὺς μετανάστες, νὰ θυμηθοῦμε πὼς ὑπήρξαν (καὶ ὑπάρχουν καὶ σήμερα) χαριτωμένοι καὶ ἀγιασμένοι Πατέρες καὶ  Ἀδελφοὶ, στυλοβᾶτες τῆς πίστεως μας, ποὺ πάσχισαν καὶ ἀγωνίσθηκαν γιὰ τὴν πτωχεία, καὶ προσευχόμενοι γιὰ τὸν σύμπαντα κόσμο, ἐφόνευσαν τὸν δράκο τοῦ ἀπεχθοὺς ρατσισμοῦ ποὺ ταλαιπωρεῖ τὴν ἀνθρώπινη φύση!