\"Ἐγχειρίδιον\"

[ρωμηός]

Ἔπεσε στὰ χέρια μου καὶ μελετῶ τὸ \"Ἐγχειρίδιον\" (Ἀλληλογραφία Ἰωάννου Ρωμανίδου καὶ Παναγιώτου Τρεμπέλα), ποὺ ἐξεδόθη πρόσφατα ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Ἀρμός.
Στάμποζ, ἐτοιμάζετε κάτι ἀνάλογο, ἐκ μέρους τῆς ἀδελφότητος;

[Ξένια]

Τί αναφέρεται σε αυτό το εγχειρίδιο δηλαδή?

[ρωμηός]

Δὲν ἔχω ἀκόμα φτάσει στὸ ζουμὶ τῆς ὑποθέσεως. Μᾶλλον πρόκειται γιὰ τὶς ἐπιστολὲς ποὺ ἀντάλλαξαν οἱ ὡς ἄνω κατὰ τὴν περίοδο ποὺ ὁ Ρωμανίδης ὑπέβαλε τὴν διδακτορική του διατριβή, μαζὶ μὲ κριτικὰ σχόλια τοῦ π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ!

[Ἰωάννης]

[font size=3]Ἔνα ὑπέροχο ἄρθρο τοῦ κ.Παναγιώτη Τελεβάντου ἀπὸ τὸ blog τοῦ, περὶ τοῦ \"Ἐγχειριδίου\".
(Ὄταν ξεκλέψω λίγο χρόνο σήμερα θὰ γράψω καὶ θα δημοσιεύσω μία περίληψη μὲ τὸ περιεχόμενο τοῦ σπουδαίου αὐτοῦ ἔργου.)

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ--ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
_______

Πρωτοπρεσβυτέρου Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου, Εγχειρίδιον (Καταγραφή ενός θεολογικού διαλόγου), Γενική εισαγωγή Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου, Ειδική εισαγωγή και επιμέλεια εκδόσεως πρωτοπ. π. Γεωργίου Μεταλληνού, Ομοτίμου Καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών, Εκδόσεις "Αρμός", Αθήνα 2009, σσ. 247.



Του Παναγιώτη Τελεβάντου

===========

Εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση.

Εντυπωσιακά ευανάγνωστο βιβλίο παρόλον ότι αναφέρεται σε τόσο δύσκολα δογματικά θέματα. Μένει έκθαμβος ο αναγνώστης από τη βαθύτατη γνώση της πατερικής Θεολογίας του νεαρού ιερέα από την Αμερική. Μένει ενεός από την εις βάθος γνώση της δυτικής θεολογίας την οποία ο π. Ιωάννης διάβασε στο πρωτότυπο με τα έργα του Ιερού Αυγουστίνου, του Θωμά Ακινάτη και άλλων δυτικών εκκλησιαστικών συγγραφέων που οικοδόμησαν το θεολογικό σύστημα της Δύσης.

Η φαινομενική σύγκρουση Τρεμπέλα - Ρωμανίδη δεν είναι στην πραγματικότητα παρά σύγκρουση Ανδρούτσου - Ρωμανίδη. Ο αείμνηστος Τρεμπέλας προσπάθησε να δώσει πατερική κατοχύρωση στο δογματικό σύστημα του Ανδρούτσου. Προσπάθησε να ορθοδοξοποιήσει τη δογματική του Ανδρούτσου και να τη συνδέσει με την πατερική Γραμματεία χωρίς όμως να αρνηθεί το ίδιο το σύστημα.

Ο αείμνηστος Ρωμανίδης έκανε το ακριβώς αντίθετο. Χτύπησε κατακέφαλα το σχολαστικό σύστημα της δογματικής του Ανδρούτσου και έφερε μια ιστορική αλλαγή στην Ελληνική θεολογία με τη διατριβή του "Το προπατορικόν Αμάρτημα".

Ρώτησα τον Αγιο Ιουστίνο Πόποβιτς για τη δογματική του αείμνηστου Τρεμπέλα. "Εχει πολύ υλικό αλλά δεν μου αρέσει το σύστημά του" μου απάντησε. Το σύστημα όμως είναι του αείμνηστου Ανδρούτσου. Το πλουσιότατο πατερικό υλικό ήταν του αείμνηστου Τρεμπέλα. Ας μην το ξεχνάμε αυτό όταν μελετούμε το βιβλίο, που περιέχει την αλληλογραφία των δύο θεολόγων.

Η παρουσία του Ρωμανίδη στα θεολογικά μας πράγματα μοιάζει με την πτώση τεράστιου μετεωρίτη που προξένησε αλλεπάλληλους τεκτονικούς σεισμούς.

Οτι ο ίδιος ένιωθε ότι η ζωή του και η προσφορά του πήγαν άδικα οφείλεται στο ότι δεν αντελήφθηκε τις πραγματικές διαστάσεις της προσφοράς του.

Οι περισσότεροι θεολόγοι δεν μπόρεσαν να τον ακολουθήσουν στην πορεία του μέχρι τέλους.

Η Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης, που δίδαξε για δεκαετίες δογματική, βρίσκεται ήδη στα χέρια των θεολογικών του αντιπάλων. Τα έκγονα του "κακού δαίμονα" της θεολογίας στην Ελλάδα - όπως αποκαλούσε τον αείμνηστο Αγουρίδη - φαίνεται ότι έχουν επικρατήσει.

Και όμως! Είναι αδύνατο να θεολογήσει κάποιος σήμερα, χωρίς να αποδεχτεί τις βασικές γραμμές της θεολογίας των Αγίων Πατέρων, όπως τις ανέλυσε ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης. Οσοι παρεκκλίνουν από την πατερική γραμμή, που μας κληροδότησε ο αείμνηστος κορυφαίος δογματολόγος, κρίνονται- και δικαίως - από την Ιεραρχία, αλλά και από το πλήρωμα της Εκκλησίας, ως νεωτεριστές, δυτικοθρεμμένοι και αποκομμένοι από την παράδοση της Εκκλησίας.

Οταν μιλούσε ο αείμνηστος π. Ιωάννης κρεμόσουν κυριολεκτικά από τα χείλη του. Ηταν εκπληκτική η ικανότητά του να αναλύει τη διδασκαλία των Αγίων Πατέρων - ακόμη και στα πιο δύσκολα δογματικά θέματα - και να γίνεται κατανοητός.

Στα βιβλία του και ιδιαίτερα στη δογματική του ο αναγνώστης δεν βρίσκει το ίδιον ενδιαφέρον, όπως ο ακροατής της διδασκαλίας του.

Ακόμη και η εξαιρετικά και πολύτιμη εργώδης προσπάθεια απομαγνητοφώνησης των ομιλιών του αείμνηστου π. Ιωάννη Ρωμανίδη, \"Εμπειρική Δογματική της Ορθοδόξου Εκκλησίας\", που εξέδωσε ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου, δεν έχουν τη ζωντάνια του λόγου του π. Ιωάννη ή το ευανάγνωστο του παρόντος βιβλίου που περιέχει την αλληλογραφία Ρωμανίδη - Τρεμπέλα.

Θα αναμένουμε με πολλή ανυπομονησία να εκδώσει ο Αγιος Ναυπάκτου και άλλες πτυχές της θεολογικής προσφοράς του π. Ιωάννη Ρωμανίδη, όπως έκανε με τους δύο τόμους που εξέδωσε, αλλά και τότε δεν έχουμε αμφιβολία ότι δεν θα έχουμε ένα συστηματικό εγχειρίδιο δογματικής, αλλά μάλλον ανάπτυξη πολλών σημαντικών δογματικών θεμάτων.

Τα θέματα αυτά ο αείμνηστος π. Ιωάννης τα συμπύκνωσε ήδη με το βιβλίο του "Κριτικός έλεγχος των εφαρμογών της θεολογίας", ένα βιβλίο που δεν προσέχθηκε όσο του άξιζε από τους πολλούς. Θυμάμαι τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Νικοπόλεως να μου λέγει για το βιβλίο "Κριτικός έλεγχος των εφαρμογών της θεολογίας": "Είναι το καλύτερο βιβλίο του κόσμου". Σχήμα υπερβολής βέβαια αλλά κρίση που δείχνει πόσο σημαντικό θεωρούσε ο Σεβασμιότατος το έργο.

Ο π. Ιωάννης δεν φαίνεται να κέρδισε την πλειοψηφία των θεολόγων. Κέρδισε όμως δύο κορυφαίους θεολόγους και πραγματικά ενάρετους κληρικούς των ημερών μας τον Αγιο Ναυπάκτου Ιερόθεο και τον π. Γεώργιο Μεταλληνό, οι οποίοι - με τις μνημειώδεις εργασίες τους για τον π. Ιωάννη και την εν γένει προσφορά τους - έχουν κληροδοτήσει ανεξίτηλη πολύτιμη κληρονομιά στη θεολογική σκέψη.

Τους ευχαριστούμε θερμά και τους είμαστε αληθινά ευγνώμονες για όσα μας πρόσφεραν. Ο Αγιος Ναυπάκτου όμως "οφείλει" κάτι σημαντικό στην Εκκλησία. Τη συγγραφή συστηματικής δογματικής που λείπει από τα Ελληνική βιβλιογραφία.

Να ευχηθούμε και κάτι άλλο; Ο Θεός να φωτίσει τους Ελληνομαθείς Σέρβους πατέρες και αδελφούς μας να μεταφράσουν επιτέλους στα Ελληνικά τη δογματική του Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς, όμως ήταν και η διακαής ανεκπλήρωτη επιθυμία του αείμνηστου Γέροντα Επιφάνιου Θεοδωρόπουλου.[/fonts]

[Ἰωάννης]

[font size=3]     Στὴν παροῦσα δημοσίευση, ἀλλά καὶ στὶς ἐπόμενες κάνω μία προσπάθεια νὰ δώσω στὴν ἀγαπητή μου Ξένια νὰ καταλάβει ποιὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ περιεχόμενο τοῦ \"Ἐγχειρίδιου\", γιὰ τὸ ὅποίο ρωτάει, μὲ μὶα μικρή εἰσαγωγή γιὰ τὴν θεολογική πορεῖα τοῦ μεγαλύτερου Ἔλληνα Ὀρθοδόξου Δογματολόγου πατρός Ἰωάννου Ρωμανίδη, ἔτσι ὥστε νὰ κατανοήσει πῶς διαμορφώθηκε ἀργότερα ἡ ὅλη κατάσταση. Ἐλπίζω ὁ κόπος μου νὰ μην πάει χαμένος καὶ νὰ ἰκανοποιἠσω τὸ ἐρωτημά τῆς! Κάθε καλόπιστη κριτική εἶναι εὐπρόσδεκτη νὰ συζητηθεί ἀνοικτά.
         Τὸ \"Ἐγχειρίδιον\" ἀποτελεῖ τὴν ἄτυπη ἀλληλογραφία ἡ ὅποία ἔγινε μεταξύ τοῦ ὑποψηφίου τότε ἐπί διδακτορία, εἰκοσιεννιάχρονου, πατέρα Ἰωάννη Ρωμανίδη καὶ τοῦ ἀειμνήστου καθηγητοῦ τὴς θεολογικής Σχολής Ἀθηνῶν κ. Παναγιώτη Τρεμπέλα. Ἡ ἰστορία ξεκίνησε τὸ 1955 περίπου,  ὅταν ὁ π. Ἰωάννης ἤρθε στὴν Ἀθήνα ἀπὸ τὴν Ἀμερική γιὰ νὰ καταθέσει ὥς ὑποψήφιος ἐπὶ διδακτορία τὴν διδακτορική τοῦ διατριβή μὲ τίτλο \"Τὸ Προπατορικόν Ἀμάρτημα\".
        Ὁ π.Ἰωάννης μεγάλωσε στὸ Μανχάταν τῆς Νέας Ὑόρκης, πέρασε ἀπό ὅλα τὰ ἐτερόδοξα πανεπιστήμια τῆς Ἀμερικής, προτεσταντικά καὶ ρωμαιοκαθολικά, ἔμαθε τὴν προτεσταντική καὶ σχολαστική θεολογία καὶ τοῦς κύριους θεολογικοῦς ἐκφραστές τοῦς ὅπως τὸν Θωμά Ἀκινάτη, ἰερὸ Ἀυγουστίνο  καὶ τὸν Ἄνσελμο στὸ προτότυπο! Τὰ ἔφτυσε ὅμως ὅλα αὐτά!
Ἔλεγε ὅτι: «ἄν εἶναι αὐτός ὁ Θεός, που ἔχω διδαχθεῖ μέχρι τῶρα, εἶναι καλύτερα νὰ εἶναι κανεῖς ἄθεος». Τότε ἔκανε τέλεια στροφή καὶ ἀπεφάσισε νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Πατερική Παράδοση. Ἠ κίνηση τοῦ ὅμως αὐτὴ δὲν ἤταν καθόλου ἐπιπόλαιη! Ξεκίνησε ἀπό τὴν ἀρχή, τουτέστιν ἀπό τὴν δημιουργία τοῦ κόσμου καὶ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν μετέπειτα πτῶση τοῦ τὸ λεγόμενο προπατορικόν ἀμάρτημα! Τὶ διδάσκουν οἱ Πατέρες τῆς Ἀνατολικής Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας σὲ ἀντιπαραβολή μὲ τὴν διδασκαλία τῆς Δύσεως. Γι'αὐτὸ καὶ ὁ ὑπότιτλος τῆς ἐργασίας τοῦ ἤταν ὁ ἐξῆς: «Τό Προπατορικόν Αμάρτημα, ἦτοι Συμβολαί εἰς τήν ἔρευναν τῶν προϋποθέσεων τής διδασκαλίας περί Προπατορικού Ἀμαρτήματος ἐν τῇ μέχρι τοῦ Ἀγίου Εἰρηναίου Ἀρχαία Ἐκκλησία, ἐν ἀντιβολή πρός τήν καθόλου κατεύθυνσιν τής Ὀρθοδόξου καί τῆς Δυτικής μέχρι Θωμά τοῦ Ακινάτου Θεολογίας».
 Ἔχοντας ὥς βάσιν τὸ ἐκπληκτικό ἐκεῖνο χωρίο τοῦ μάρτυρος Ἰουστίνου: «Παρ' οἷς ἄγνωστον τὸ αἴτιον τοῦ θανάτου, παρὰ τούτοις καὶ ὁ της φύσεως τοῦ ἀνθρώπου δημιουργός ἐστιν ἄγνωστος » Δηλαδή σὲ ἐκεῖνους που εἶναι ἄγνωστη ἡ αἰτία γιὰ τὴν ὄποία πεθαίνουμαι ,σὲ ἀυτοῦς εἶναι ἄγνωστος καὶ αὐτός που μας δημιούργησε!  [1]
      Ξεκίνησε λοιπόν τὴν ἐρευνά ἀπὸ τὶς ἀρχές τοῦ 50\' μὲ μνημειώδεις ἐργασίες, οἱ ὁποῖες δυστυχῷς παραμένουν ἄγνωστες στοῦς πολλοῦς. Αὐτες ἦταν: «Ὁ ἄνθρωπος καὶ ἡ ἀληθής ζωή τοῦ κατά τὸ Μέγα Εὐχολόγιο» (ἤ ἀλλιῶς «Ἡ ἀνθρωπολογία τοῦ μεγάλου
Εὐχολογίου»), «Τό Προπατορικόν Ἀμάρτημα κατὰ τὸν Ἀπόστολο Παύλο», «Ἡ Ἐκκλησιολογία τοῦ Ἁγίου Ἰγνατίου Ἀντιοχείας» κ.λ.π  ὅταν ἀποφάσισε τὴν πεμπτουσία τῶν παραπάνω πατερικῶν διδασκαλιῶν νὰ τὴν κάνει διδακτορική διατριβή. Δὲν θέλησε ὅμως νὰ τὴν καταθέσει στὴν Ἀμερική γιὰ λόγους τοῦς ὅποίους πολύ «γλαφυρά» τοῦς περιγράφει σὲ μία ἀνέκδοτη ἐπιστολή τοῦ στὸν πατέρα Γεώργιο Φλωρόφσκυ.
   Πίστευε πῶς ἡ διατριβή τοῦ ἔπρεπε νὰ γίνει στήν Ὁρθόδοξη Ἐλλάδα γιατὶ ἐκεῖ πίστευε ὅτι ὥς ὀρθόδοξη θὰ γινόταν δεχτή ἀπό ὀρθοδόξους! Ὁ π. Ἰωάννης εἶχε τὴν σαφῆ γνώση ὅτι ἡ μελέτη τοῦ αὐτή περὶ τοῦ προπατορικοῦ ἀμαρτήματος ἀποβλέπει, ὄπως ὁ ἴδιος ἔγραφε: "εἰς τὴν  ἐπαναφοράν τῆς συγχρόνου Ὀρθοδόξου σκέψεως  καὶ πράξεως εἰς τὴν ἁγνήν παράδοσιν τῶν Ἁγίων Μαρτύρων καὶ Πατέρων τῆς Μόνης ἀληθινῆς Ὀρθοδόξου πίστεώς μας." [2]
    Τὸ σὸκ ὅμως που τὸν περίμενε στὴν Ἐλλάδα ἤταν τεραστίων διαστάσεων! Ἐνῶ περίμενε νὰ ἀκούσει τὴν ὀρθόξη διδασκαλία, ἄκουγε νὰ ὑποστηρίζονται ὅσα ἄκουγε τόσα χρόνια στὰ ἐτερόδοξα πανεπιστήμια καὶ τὰ εἶχε ἀπορρίψει!
     Γι'αὐτὸ ἔλεγε ἀργότερα ἐβρισκόμενος ἐν ἱερά ἀγανάκτηση: «...δὲν ἦλθα εἰς τὴν Ἐλλάδα, διὰ νὰ μάθω ὅτι ὁ Αὑγουστίνος, ὁ Θωμάς Ἀκινάτος καὶ ὁ Άνσελμος εἶναι κάτοχοι τῆς ἀληθείας! Ἐν τοιαύτη περιπτώσει ἡ φοίτησις εἰς τὴν Ἐλλάδα δι' ἡμάς τοῦς ἀλλοδαποῦς Ὀρθοδόξους εἶναι χαμένος χρόνος. Ὑπάρχουν πλείστοι ἐτερόδοξοι καθηγηταί εἰς τὴν Ἀμερικήν, οἱ ὀποίοι κατέχουν καὶ κατά θαυμαστόν τρόπον διδάσκουν τᾶς αἰρέσεις τοῦ Αὐγουστίνου, τοῦ Ἀνσέλμου καὶ τοῦ Θωμά Ἀκινάτου. Θὰ ἦτο ἀνόητον νὰ ἐρχώμεθα ἀπό τόσον μακρυά, ἵνα διδαχθώμεν ὅτι αἱ αἱρέσεις αὐτῶν εἶναι Ὀρθόδοξοι ἀλήθειαι»
      Τὸ 1957 λοιπὸν ὁ π. Ἰωάννης κατάθεσε στὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν τὴν διδακτορική τοῦ διατριβή.
Ἀς ἀφήσουμε ὅμως τὸν ἴδιο νὰ μας τὰ διηγηθεῖ καλύτερα:
  «Ἐρχόμενος ἐξ' Αμερικής δι' ἀνωτέρας σπουδάς, ὑπέβαλα μίαν ἐπὶ διδακτορία διατριβήν εἰς τὸ Πανεπιστήμιον Ἀθηνῶν, ἡ ὁποία ἐνεκρίθη ὑπὸ τῶν καθηγητῶν τῆς θεολογικῆς Σχολῆς ... Κατὰ τὴν διάρκεια τῆς διαδικασίας περὶ τῆς μελέτῆς μου εἰς τὸ Πανεπιστήμιον  ὁ Καθηγητής τῆς Λειτουργικῆς κ.Π.Ν.Τρεμπέλας ἐπετέθη κατά τοῦ βιβλίου μου μὲ τὴν κατηγορίαν, ὅτι ἐμπεριέχει αἱρέσεις. Ἀντὶ ὅμως νὰ ἀποδείξη ὁ κ.Τρεμπέλας ὅτι ἡ μελέτη μου εἶναι αἱρετική ἀπεδείχθη ὁ ἵδιος ἐν πλάνη, καὶ ἀντὶ νὰ καταψηφισθῇ ἡ διατριβή μου, ὡς ἐπανειλημένος παρεκάλει οὗτος, ἐνεκρίθη καὶ μου ἀπενεμήθη ὁ τίτλος τοῦ διδάκτορος τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίοῦ Ἀθηνῶν.»[3]
    Δυστυχῷς ὅμως ὁ ἀείμνηστος κ.Τρεμπέλας δὲν ἔμεινε μόνον στὶς ἐπικρίσεις τοῦ κατά τῆς διατριβής τοῦ πατρός Ἰωάννου ἀλλά εἶχε διαδόσει καὶ στοῦς κύκλους τῆς ἀδελφότητος «Ζωής», ἀλλά καὶ στοῦς ὑπόλοιπους ὅπαδοῦς τοῦ, ὅτι ὁ π.Ἰωάννης εἶναι αἰρετικός!
     Διηγεῖται σχετικά ὁ ἀείμνηστος:
«Κατά τῆν διάρκειαν τῶν ἐπιθέσεων τοῦ κ.Τρεμπέλα κατὰ τοῦ βιβλίου  μου εἶχε διαδοθῆ μεταξύ ὀπαδῶν αὐτοῦ ἡ συκοφαντία ὅτι εἶμαι αἱρετικός καὶ ἐπειδή τινὲς ἐξ' αὐτῶν ἔχουν ἐμπιστοσύνην εἰς τὴν ὀρθοδοξότητα τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν, ἦτο φυσικόν νὰ πιστεύσουν τὰς συκοφαντίας αὐτάς καὶ νὰ τὰς μεταδίδουν... » [4]
      Γιὰ νὰ ἀντικροῦσει τὴν διατριβή ὁ κ.Τρεμπέλας χρησιμοποίησε ὡς μέσον τὴν ἀλληλογραφία.
Τὸ πρῶτο γράμμα τὸ ἀπέστειλε ὁ ἀείμνηστος στὸν π.Ἰωάννη ἀλλὰ καὶ σὲ ὅλους τοῦς ὑπόλοιπους καθηγητές.[5]
       Ὁ πατήρ ἀπάντησε θαυμαστῷς στὶς ἐπικρίσεις τοῦ. Καὶ μάλιστα κατέδειξε ὅτι οἱ ἀπόψεις τοῦ κ.καθηγητοῦ ὑποπίπτουν εἰς τὰ ἀναθέματα τῶν Ἁγίων Πατέρων! Εἶναι αἰρετικαῖ! [6]
 Ἵσως κατάλαβε ὁ κ.Τρεμπέλας τότε ὅτι δὲν θὰ τὰ βγάλει εὔκολα πέρα μὲ τὸν Ρωμανίδη καὶ φρόντισε τὴν δεύτερη ἀπαντητική ἐπιστολή νὰ τὴν στείλει μόνον στοῦς ὑπόλοιπους καθηγητές καὶ ὄχι καὶ στὸν τότε ὑποψήφιο Ἰωάννη! [6]
        Ὁ Ρωμανίδης δὲν γνώριζε περὶ τῆς ὑπάρξεως αὐτῆς τῆς ἐπιστολής μέχρι ποῦ «εὐτυχῷς εὑρέθησαν ἐκεῖνοι, οἵτινες ἐγνώριζον ὅτι μόνον εἰς ὁλοκληρωτικά καθεστῶτα δύναται τὶς νὰ κατηγορηθῇ καὶ νὰ λάβῃ γνῶσιν τῶν ἐναντίων τοῦ ἐνεργειῶν μόνον εἰς τὸν τόπον ἐκτελέσεως!», ὅπως γράφει μὲ τὴν καυστική τοῦ (καὶ δικαιολογημένα) γραφίδα.

(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)[/fonts]