Γρηγόριος Παλαμάς: Ο Θεολόγος του Ησυχασμού

[Σωτήριος]

Γρηγόριος Παλαμάς: Ο Θεολόγος του Ησυχασμού

 
 

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

Ο Θεολόγος του Ησυχασμού

Jean Meyendorff

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ από την πρωτότυπη γαλλική έκδοση  ΕΛ. ΜΑΪΝΑΣ

Εκδόσεις «ΑΚΡΙΤΑΣ»

 

     Οι γονείς του Παλαμά, που καταγόντουσαν από τη Μικρά Ασία, εγκαταλείψανε μπροστά στην τουρκική εισβολή την πατρίδα τους και φθάσανε στην Κωνσταντινούπολη. Ο νεα­ρός Γρηγόριος γεννήθηκε στα 1296 και εκπαιδεύθηκε στην αυλή του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β\' του Παλαιολόγου. Ο Ανδρόνικος, φίλος συγγραφέων και σοφών, διανοούμε­νος ο ίδιος, αλλά μέτριος πολιτικός, ήταν ακόμη κι ο ευσε­βέστερος από τους βυζαντινούς ηγεμόνες της όψιμης αυτής εποχής. Φίλος ταπεινός και υπάκουος του αυστηρού πα­τριάρχη Αθανασίου του Α\'. πραγματοποίησε καλύτερα από πολλούς άλλους την ιδανική θεοκρατία στην Κωνσταντι­νούπολη. Η θεοκρατία, που αποτέλεσε τη βάση της Βυζαν­τινής Αυτοκρατορίας, απεικονίστηκε συμβολικά στο μωσαϊκό του Θ\' αιώνα, που βρίσκεται πάνω άπ\' τη βασιλική πύλη στο νάρθηκα της Αγίας Σοφίας. Ο χριστιανός αυτο­κράτορας, βασιλιάς της γης πέφτει και προσκυνάει το Χριστο-Παντοκράτορα, ένσαρκη Σοφία και ουράνιο Αυτοκρά­τορα. Η ατμόσφαιρα της βυζαντινής αυλής γύρω στα 1300 αποδίδεται από το βιογράφο του Παλαμά, που διηγείται πως ο πατέρας του σοφού ησυχαστή ενώ μετείχε στη συνεδρία­ση της Συγκλήτου και ρωτήθηκε από τον αυτοκράτορα, πά­νω στο θέμα μιας κρατικής υπόθεσης, δεν άκουσε την ερώ­τηση, επειδή ήταν βυθισμένος στη νοερά προσευχή. Ο Ανδρόνικος σεβάστηκε την προσευχή του και δεν επέμεινε να πάρει τότε απάντηση.

Οι κοσμικές σπουδές του Γρηγορίου εξακολουθήσανε ως την ηλικία των είκοσι περίπου ετών και περιλαμβάνανε κυ­ρίως τα κλασσικά trivium και quadrivium. Θα τον φέρουν σε αρκετά προχωρημένη γνώση του Αριστοτέλη. Οι σπουδές αυτές δεν οδηγούσανε ωστόσο στη μελέτη του Πλάτωνα, που η μεταφυσική του εθεωρείτο, στους παραδοσιακούς κύ­κλους των βυζαντινών, ως ασυμβίβαστη με το Χριστιανισμό και γι\' αυτό το λόγο είχε αποκλεισθεί από το κανονικό πρόγραμμα των κοσμικών σπουδών. Ο Παλαμάς ομιλεί σε πολυάριθμες επαναλήψεις για την αριστοτελική λογική ως καθαρή άσκηση του νου, μια μέθοδο σκέψης εύχρηστη και παραδεκτή για το χριστιανό. Όσο για τη μεταφυσική διδασκαλία του Πλάτωνα, επιβάλλει, σύμφωνα με την αντίληψή του μια εκλογή κι ένα διανοητικό καταναγκασμό. Ο Παλα­μάς υπερηφανεύεται πως αρνήθηκε τον καταναγκασμό αυτό.

Προς τα 1316, ο Γρηγόριος αποφάσισε ξαφνικά να πραγ­ματοποιήσει τη μοναστική του κλήση, που αναπτύχθηκε μέσα του με τη συναναστροφή διάσημων μοναχών στην Κωνσταντινούπολη. Ο Θεόληπτος Φιλαδέλφειας κυρίως τον μύησε στην καθαρή προσευχή. Μάταια ο αυτοκράτο­ρας του υποσχότανε λαμπρή σταδιοδρομία. Ο Γρηγόριος θα πραγματοποιήσει την απόφασή του να εγκαταλείψει τον κόσμο λύνοντας με πολύ μεσαιωνικό και βυζαντινό τρόπο τα οικογενειακά εμπόδια που του παρουσιαστήκανε: Μένοντας άπ\' την παιδική του ηλικία ορφανός από πατέρα (που ντύθη­κε το ράσο του μοναχού πριν να πεθάνει), φορτώθηκε τη μη­τέρα του, τις δυο αδερφές του, τους δυο αδερφούς του και μεγάλο αριθμό υπηρετών. Πρότεινε σ\' όλους, λοιπόν, να κλειστούνε σε μοναστήρια. Η μητέρα, οι δυο αδερφές και οι περισσότεροι υπηρέτες μπήκανε τότε σε μοναστήρια της πρωτεύουσας. Όσο για τα τρία αγόρια ξεκίνησαν μαζί παίρ­νοντας με τα πόδια το δρόμο για τον Αθωνα.

Για είκοσι χρόνια, ο Γρηγόριος θα περάσει εκεί τη ζωή του μοναχού, που το ΙΔ\' αιώνα, δεν διέφερε καθόλου άπ\' τη ζωή που και σήμερα ακόμη μπορεί να δει κανείς στο Άγιο Όρος.

Τα μοναστήρια του Άθωνα δεν ανήκουν στα πιο παλιά μοναστήρια της Ανατολής. Η Μεγίστη Λαύρα θεμελιώ­θηκε μόνο το I\' αιώνα από τον άγιο Αθανάσιο. Στους επό­μενους αιώνες πολλά άλλα μεγάλα μοναστικά συγκροτήματα θα δουν το φως και το σύνολο Θα συναθροισθεί σ\' ένα είδος ομοσπονδίας κάτω από την ηγεσία του πρώτου, προέδρου του συμβουλίου των ηγουμένων των διαφόρων μοναστηριών. Παρόμοιες ομοσπονδίες υπήρχαν κι αλλού -στο Όρος Όλυμπος. στο Όρος Άγιος Αυξέντιος-, αλλά με την εισβο­λή των τούρκων στη Μικρά Ασία ο Άθωνας αποκτά μονα­δική σπουδαιότητα, υπογραμμισμένη περισσότερο από τον πολυεθνικό του χαρακτήρα: Οι Σέρβοι, οι Βούλγαροι, οι Γεωργιανοί (ή Ίβηρες), οι Ρώσοι θ\' αποστείλουν σ\' αυτό τους μοναχούς τους, που άλλοι Θα μπουν στα μεγάλα ελληνι­κά μοναστήρια, άλλοι θα εγκαταστήσουν δικά τους συγκρο­τήματα. Μέχρι το ΙΓ\' αιώνα, τέλος, υπήρχε στον Άθωνα ένα λατινικό μοναστήρι.το μοναστήρι των Αμαλφιτών (οι μοναχοί προερχόντουσαν όλοι σχεδόν από την Ιταλική πόλη Αμάλφι). Τα ερείπια του δίνουν μαρτυρία, ακόμη και σήμερα, για την αρχαία ενότητα στην άσκηση και στην προσευχή, της Ανατολής και της Δύσης... Στο ΙΔ\' αιώνα, ο Άθωνας ήταν το κέντρο όλου του ορθόδοξου μοναχισμού. Ήταν επίσης διανοητικό κέντρο, και γι\' αυτό δίνουν μαρτυρία οι αθωνικές βιβλιοθήκες ακόμη και σήμερα. Τα χρόνια που θα περάσει εκεί ο μελλοντικά ησυχαστής δάσκαλος δεν θα \'ναι γι\' αυτόν μόνο πνευματικό σχολείο, αλλά συνάμα ευκαιρία να αποκτήσει πελώρια γνώ­ση της πατερικής φιλολογίας και βαθειά εμπειρία για τα διάφορα προβλήματα της μοναχικής ζωής. Στο όρος Άθωνας, σ\' όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, η παράδοση του κοινοτικού η κοινοβιακού μοναχισμού βρισκότανε σε σύρραξη με τον ερημητισμό ή ησυχασμό. Οι δυο παραδό­σεις συνυπήρχαν πάντοτε στην Ανατολή και ανάγονται κι οι δυο στις αιγυπτιακές πηγές του χριστιανικού μοναχισμού. Ο κοινοβιοτισμός, εισήλθε στον Αθωνα το Γ\' αιώνα με τον Άγιο Αθανάσιο με τη μορφή της μοναχικής ζωής που ο άγιος Βενέδικτος θα εκλαϊκεύσει στη Δύση. Οι ομολογίες αγνότητας, υπακοής και φτώχειας πραγματοποιούνται στους κόλπους μιας ισχυρά οργανωμένης κοινότητας, που με αυ­στηρούς κανόνες, προσδιορίζει με ακρίβεια τις παραμικρές λεπτομέρειες της ζωής του μοναχού: Η λειτουργική προ­σευχή, η υπακοή στον ηγούμενο, η απόλυτη στέρηση όλων των προσωπικών αγαθών αποτελούν τα ουσιώδη στοιχεία. Ο ερημιτισμός. από τον άγιο Αντώνιο της Αιγύπτου, που εφαρμόζεται από πολυάριθμους ασκητές στην Ανατολή, α­φήνει αντίθετα πλήρη ελευθερία στο μοναχό για ν\' ακολου­θήσει τη δική του Οδό προς την τελειότητα: Οι ερημίτες η οι ήσυχαστές θεωρούνται άλλωστε ως οι αληθινοί μονα­χοί με την ετυμολογική και πρωταρχική έννοια του όρου (από τη λέξη μόνος). Αν η αγνότητα παρέμενε ολοφάνε­ρα, γι\' αυτούς, το κύριο χαρακτηριστικό της πνευματικότη­τας, κατανοούσανε όμως διαφορετικά από τους κοινοβιάτες τις ομολογίες της υπακοής και της φτώχειας: Δεν είναι πια ο ηγούμενος, αλλά ένας έμπειρος μοναχός που διαλέγεται ε­λεύθερα και που είναι ο απόλυτος πνευματικός δάσκαλος...................



ΠΗΓΗ ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΟΝ ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ

Δεν είναι δικό μου και δεν έχω το δικαίωμα να παρέμβω, συχωρέστε με, το αποσύρω. αυτό είναι απάντηση στην προτροπή για να το μικρύνω, αφήνω όμως ένα μικρό απόσπασμα και την ευχή να διαβαστεί, πιστεύω αξίζει τον κόπο, γράφω και την πηγή. Ο Άγιος Θεός να μας προστατεύει και να μας δυναμώνει στον αγώνα μας. Καλή Σαρακοστή καλοί μου φίλοι και εν Χριστώ αδελφοί.