Εμπειρική Δογματική.

[Ἰωάννης]

[font face=Times New Romanl][font size=4]Ἡ Ἐμπειρική δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τό νέο βιβλίο τοῦ μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου, ἕνα ἔργο τό ὁποῖο θά ὁλοκληρωθεῖ σέ δύο τόμους, βασίζεται κυρίως στίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη. Ὁ ζωντανός προφορικός λόγος τοῦ κορυφαίου θεολόγου τοῦ 20οῦ αἰ. προσεγγίζεται κριτικά ἀπό τόν μητροπολίτη Ναυπάκτου καί ἀποτελεῖ μιά σημαντικότατη συμβολή στόν τομέα τῆς δογματικῆς καί τῆς θεολογικῆς σκέψης γενικότερα. Πρόκειται γιά μιά δογματική πού διαφέρει ἀπό τίς μέχρι σήμερα γνωστές, ἕνα ἔργο τό ὁποῖο βασιζόμενο στή διδασκαλία τῶν Πατέρων ἔρχεται νά ἀναθερμάνει τό ἐνδιαφέρον καί νά ἀνατροφοδοτήσει τίς πνευματικές ἀναζητήσεις τῶν ἀνθρώπων τοῦ 21ου αἰώνα.  Ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς δογματικῆς αὐτῆς ὀφείλεται κατά κύριο λόγο στή θέση ὅτι ἡ θεολογία δέν εἶναι στοχασμός, καί ἑπομένως δέν συγγενεύει μέ τήν φιλοσοφία, ἀλλά προσεγγίζει περισσότερο τίς θετικές ἐπιστήμες, ἀφοῦ ἡ βάση της εἶναι ἐμπειρική, εἶναι δηλαδή διατύπωση τῆς ἐμπειρίας τῆς θεώσεως. Τό δόγμα ἀποτελεῖ ἀφ΄ ἑνός ἔκφραση τῆς ἀποκαλυπτικῆς ἐμπειρίας τῶν θεουμένων ἁγίων καί ἀφ\' ἑτέρου ὁδηγό, γιά νά φτάσει ὁ ἄνθρωπος στή θέωση. Συνεπῶς τό δόγμα ἀντιμετωπίζεται ὡς φάρμακο, ὡς μέσο θεραπείας καί ἡ ἐν λόγῳ δογματική ἀποτελεῖ εὐεργετική θεραπευτική παρέμβαση γιά τόν ταλαιπωρημένο ἀπό τήν ἄγονη περιπέτεια τοῦ δυτικοῦ σχολαστικισμοῦ καί ἠθικισμοῦ σύγχρονο ἄνθρωπο.[/fonts][/fontf]

[Ἰωάννης]

[font face=Times New Romanl][font size=4]Ημερολόγιο 2011 Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπάκτου.

Πρόλογος

 

Τό έτος 2011 κλείνουν δέκα χρόνια από τήν κοίμηση τού Πρωτοπρεσβυτέρου π. Ιωάννου Ρωμανίδη (κοιμήθηκε τήν 1η Νοεμβρίου 2001), πού στό τέλος τής ζωής του, μέ δική του αίτηση, ανήκε στόν εφημεριακό Κλήρο τής Ιεράς Μητροπόλεώς μας, καί σκεφθήκαμε μέ τούς συνεργάτες μου νά τού αφιερώσουμε τό Ημερολόγιο τού 2011.

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης γεννήθηκε στόν Πειραιά, στίς 2-3-1927, από γονείς πρόσφυγες, πού είχαν έλθει από τήν Αραβησσό τής Καππαδοκίας. Οι γονείς του, όταν βαπτίσθηκε, τού έδωσαν τό όνομα τού αγίου Ιωάννου τού Ρώσσου, στόν οποίον τόν αφιέρωσαν. Στήν συνέχεια οι γονείς του, όταν εκείνος ήταν 72 ημερών βρέφος, μετανάστευσαν στήν Αμερική. Έτσι, ο π. Ιωάννης μεγάλωσε στό Μανχάτταν τής Νέας Υόρκης.

Σπούδασε σέ καλά εκπαιδευτικά κέντρα, ήταν απόφοιτος τού Ελληνικού Κολλεγίου Brookline Μασαχουσέτης, τής Θεολογικής Σχολής τού Yale, έγινε διδάκτωρ τής Θεολογικής Σχολής Αθηνών καί τής Φιλοσοφικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, δίδαξε στήν Θεολογική Σχολή τού Τιμίου Σταυρού τής Βοστώνης, στήν Θεολογική Σχολή τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από όπου καί συνταξιοδοτήθηκε, καί στήν Μπελεμέντειο Θεολογική Σχολή «Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός» στόν Βόρειο Λίβανο.

Χειροτονήθηκε Ιερεύς στήν Αρχιεπισκοπή Αμερικής καί υπηρέτησε ως Εφημέριος σέ διάφορες Ενορίες της καί τελικά, όπως προαναφέρθηκε, μέ αίτησή του έλαβε τό Απολυτήριο από τήν Ιερά Αρχιεπισκοπή γιά τήν Ιερά Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου.

Υπήρξε εκπρόσωπος τής Εκκλησίας τής Ελλάδος σέ διαφόρους θεολογικούς διαλόγους καί εκπροσώπησε τήν Εκκλησία μας σέ διάφορες αποστολές, μέ σημαντική δράση, καί λόγω τής μεγάλης θεολογικής του κατάρτισης, αλλά καί λόγω τής γνώσεως τής αγγλικής γλώσσας, τήν οποία κατείχε άριστα, καθώς καί τής γαλλικής γλώσσας.

Ο μακαριστός π. Ιωάννης Ρωμανίδης εξέφραζε τήν αυθεντική θεολογία, ήτοι τήν θεολογία τών Προφητών, τών Αποστόλων καί τών Πατέρων, συνέδεε τήν δογματική μέ τήν εμπειρία, τήν θεολογία μέ τόν ησυχασμό, τήν καθηγητική έδρα μέ τήν ζωή τών ερημιτών Πατέρων, τήν ιστορική έρευνα μέ τήν νοερά προσευχή. Υπήρξε καί ιστορικός, όχι από έναν ζήλο, αλλά από μελέτες καί έρευνες πού έκανε στό Πανεπιστήμιο τού Χάρβαρντ.

Αισθάνομαι ιδιαίτερη ευλογία πού τόν γνώρισα, πρώτα από τά γραπτά του καί ύστερα προσωπικά, όταν υπηρετούσα στήν Αθήνα ως Ιεροκήρυξ καί εκείνος είχε συνταξιοδοτηθή από καθηγητής καί είχαμε διαρκή επικοινωνία, όπως είχε επικοινωνία καί μέ τόν καθηγητή π. Γεώργιο Μεταλληνό καί τόν δικηγόρο-θεολόγο κ. Αθανάσιο Σακαρέλλο.

Επίσης, αισθάνομαι ιδιαίτερη ευλογία πού συνέγραψα δύο τόμους μέ τίτλο «Εμπειρική Δογματική», περίπου οκτακοσίων (800) σελίδων, πού θά εκδοθούν πολύ σύντομα, χρησιμοποιώντας απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του. Ο Α\' Τόμος περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια, ήτοι: Δόγμα καί ηθική, η εμπειρία τής Αποκαλύψεως, οι φορείς τής Αποκαλύψεως καί τά μνημεία τής Αποκαλύψεως. Ο Β\' Τόμος αναλύει επί μέρους δογματικά θέματα, ήτοι: Η θεολογία περί τής Αγίας Τριάδος, η δημιουργία τού κόσμου, η πτώση τού ανθρώπου, η ενανθρώπηση τού Υιού καί Λόγου τού Θεού, η Εκκλησία ως Σώμα Χριστού καί κοινωνία θεώσεως καί η μετά θάνατον ζωή.

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης ήταν ένας μεγάλος θεολόγος τής Εκκλησίας μας, ήταν πραγματικά ένα «κομμάτι» τού Δ\' αιώνος στήν εποχή μας, αφού εξέφραζε τήν θεολογία τών Καππαδοκών Πατέρων καί τών αρχαίων ασκητών, συγγένευε δέ θεολογικά μέ τήν παράδοση πού εξέφραζε ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς καί οι ησυχαστές-φιλοκαλικοί Πατέρες τής Εκκλησίας.
 

Η αφιέρωση αυτού τού Ημερολογίου στό πρόσωπο καί τό έργο του είναι ένα μνημόσυνο στόν Θεό γιά τήν ανάπαυση τής ψυχής του γιά όσα έπραξε καί εκοπίασε γιά τήν Εκκλησία τού Χριστού καί τήν ορθόδοξη θεολογία της.

+ Ο Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου Ιερόθεος

[/fonts][/fontf]

[Ἰωάννης]

[font face=Times New Romanl][font size=4]      Εμπειρική Δογματική, Τόμος Α\'

                 Εισαγωγή

[/fonts][/fontf]

[font face=Times New Romanl][font size=3]Ο μακαριστός π. Ιωάννης Ρωμανίδης, καθηγητής τής δογματικής στήν Θεολογική Σχολή τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, δέν ήταν ένας συνηθισμένος θεολόγος.

Δέν τόν είχα Καθηγητή, αφού ανέλαβε τήν έδρα τής δογματικής στήν Θεολογική Σχολή τής Θεσσαλονίκης μετά τήν αποφοίτησή μου από αυτή, αλλά τόν γνώρισα κατ' αρχήν από τά κείμενά του, ύστερα τόν γνώρισα προσωπικά στήν Αθήνα, μετά τήν συνταξιοδότησή του, καί είχαμε στενή επικοινωνία, σχεδόν σέ καθημερινή βάση, τότε πού ζούσε στήν Αθήνα, σέ μιά «θεολογική μοναξιά». Αργότερα, όταν έγινα Μητροπολίτης, μού ζήτησε νά τόν εγγράψω στούς ιερατικούς καταλόγους τής Ιεράς Μητροπόλεώς μου, λαμβάνοντας απολυτήριο από τήν Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής όπου καί ανήκε ως Κληρικός.

Ο κ. Αθανάσιος Σακαρέλλος, πού είχε πολυχρόνια επικοινωνία μαζί του καί ως Δικηγόρος του, καί στό γραφείο τού οποίου ο π. Ιωάννης παρέδιδε μαθήματα θεολογίας σέ κλειστό κύκλο ανθρώπων, μεταξύ τών οποίων είχα τήν τιμή πολλές φορές νά συγκαταλέγομαι καί εγώ, μού είπε κάποτε ότι ο π. Ιωάννης γεννήθηκε σέ λάθος εποχή. Έπρεπε νά ζή τόν 4ο αιώνα, στόν οποίον έζησαν οι μεγάλοι Πατέρες τής Εκκλησίας.

Πράγματι, διαβάζοντας κανείς ή ακούγοντας τόν π. Ιωάννη Ρωμανίδη, διαπίστωνε ότι εξέφραζε τήν θεολογία καί τήν ζωή τών Πατέρων τού 4ου αιώνος, ήτοι τών μεγάλων Καππαδοκών Πατέρων τής Εκκλησίας καί τών ασκητών τής ερήμου, όπως τό βλέπουμε στά συγγράμματά τους καί στό Γεροντικό ή τόν Ευεργετινό. Στήν πραγματικότητα ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης είναι ένα «κομμάτι» τού 4ου αιώνος πού έζησε τόν 20ό αιώνα ή θά μπορούσα νά πώ καλύτερα, ήταν ένας θεολόγος καί μάλιστα καθηγητής Θεολογικής Σχολής τού 20ού αιώνος πού όμως μεταφέρθηκε στό «πνεύμα» τών αγίων τού 4ου αιώνος καί τό εξέφραζε.

Βεβαίως ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης δέν εκφράζει μιά δική του θεολογία, αλλά τήν θεολογία τής Εκκλησίας. Στηρίζεται στήν εμπειρία τών Προφητών, Αποστόλων καί Πατέρων, όπως εκφράζεται διά τής καθάρσεως, τού φωτισμού καί τής θεώσεως καί βιώνεται στήν νοερά καρδιακή προσευχή καί τήν θεωρία-θέα τού Θεού. Πρόκειται γιά μιά θεολογία πού δέν έχει σχέση μέ τόν σχολαστικισμό καί τόν ηθικισμό πού καλλιεργήθηκαν στήν Δύση καί μεταφέρθηκαν καί στόν δικό μας χώρο, είτε απευθείας από τήν Δύση είτε διά μέσου τής ρωσικής θεολογίας, η οποία δέχθηκε επιδράσεις από τήν Δύση, ιδίως κατά τήν περίοδο τού Μεγάλου Πέτρου.

Τά κλειδιά τής εμπειρικής θεολογίας είναι η πορεία τού ανθρώπου από τό κατ' εικόνα στό καθ' ομοίωση, από τήν κατάσταση τού δούλου στήν κατάσταση τού μισθωτού καί τού υιού, από τήν κάθαρση στόν φωτισμό καί τήν θέωση, από τήν ιδιοτελή στήν ανιδιοτελή αγάπη. Είναι θεολογία τής αποκαλύψεως πού συνδέεται μέ τήν θέωση τού ανθρώπου καί η οποία στήν συνέχεια διατυπώνεται σέ όρους καί σέ διδασκαλία γιά τήν θεραπεία καί τήν καθοδήγηση τών άλλων μελών τής Εκκλησίας. Τόσο απλή είναι η ορθόδοξη θεολογία στήν βάση της.

Ο π. Ιωάννης ομιλούσε ως καθηγητής τής δογματικής, αλλά καί ως ασκητής. Διαβάζοντας τόν λόγο του, αντιλαμβανόμουν ότι ο ίδιος είχε κάποια εμπειρία γύρω από τά πνευματικά θέματα, αλλά δέν είμαι σέ θέση νά διακριβώσω τό μέγεθος καί τόν βαθμό τής εμπειρίας του.

Η διδασκαλία του πού εκφράζει τήν θεολογία τής Εκκλησίας είναι πολύ απλή. Αναφέρεται στήν πτώση τού ανθρώπου καί τήν σωτηρία του, τήν όραση τού ακτίστου Φωτός, τήν έκφραση αυτής τής εμπειρίας καί τήν μέθοδο γιά νά φθάση κανείς στήν πνευματική εμπειρία. Βλέπει κανείς έναν κύκλο, όπως τό συναντάμε καί στά έργα τών αγίων Πατέρων. Έλεγε ο ίδιος:

«Η ορθόδοξη θεολογία έχει κυκλικό χαρακτήρα. Είναι σάν ένας κύκλος. Όπου κι άν ακουμπήσης πάνω στόν κύκλο, ξέρεις όλο τόν κύκλο, γιατί όλος ο κύκλος ο ίδιος είναι. Όλα ανάγονται στήν Πεντηκοστή• τά μυστήρια τής Εκκλησίας, όπως η ιερωσύνη, ο γάμος, τό βάπτισμα, εξομολόγηση κλπ., οι αποφάσεις τών Συνόδων κλπ. Εκείνο είναι τό κλειδί τής ορθοδόξου θεολογίας, η Πεντηκοστή. Γι' αυτό καί εκείνος πού φθάνει στήν θέωση μετά τήν Πεντηκοστή, οδηγείται εις πάσαν τήν αλήθειαν».

Αυτό μάς υπενθυμίζει τό καταπληκτικό κείμενο πού διασώζεται στό έργο «Περί μυστικής θεολογίας» τού αγίου Διονυσίου τού Αρεοπαγίτου. Εκεί παρουσιάζεται «ο θείος Βαρθολομαίος» νά λέγη γιά τήν θεολογία: «Καί πολλήν τήν θεολογίαν είναι καί ελαχίστην, καί τό Ευαγγέλιον πλατύ καί μέγα καί αύθις συντετμημένον». Καί συμπληρώνει ο άγιος Διονύσιος: «Ότι καί πολύλογός εστιν η αγαθή πάντων αιτία, καί βραχύλεκτος άμα καί άλογος, ως ούτε λόγον ούτε νόησιν έχουσαν, διά τό πάντων αυτήν υπερουσίως υπερκειμένην είναι καί μόνοις απερικαλύπτως καί αληθώς εκφαινομένην τοίς καί τά εναγή πάντα καί τά καθαρά διαβαίνουσι...».

Πράγματι, ο λόγος τού π. Ιωάννη Ρωμανίδη μάς δείχνει ότι η θεολογία είναι καί πολλή καί ελαχίστη, είναι μεγάλη καί συντετμημένη, είναι πολύλογη, βραχύλογη καί άλογη. Έτσι, πολλές φορές παρουσιάζει τά θεολογικά θέματα μέ πολλά λόγια καί τά αναλύει καί άλλοτε είναι συνοπτικός καί αποφθεγματικός. Μέ αυτήν τήν έννοια η ορθόδοξη θεολογία, ο λόγος περί τού Θεού καί τών θείων, αλλά καί η βίωση τού Θεού καί τών θείων, είναι απλή καί βαθειά, επαναλαμβάνεται καί υπονοείται, εκφράζεται καταφατικά καί αποφατικά, βιώνεται καί παραπέμπει στήν όραση πού είναι πάνω από τήν ανθρωπίνη όραση καί ακοή, δηλαδή υπέρ τήν όραση καί ακοή.

Γύρω από τά θέματα πού προανέφερα ομιλούσε συχνά ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης. Στήν κατοχή μου βρέθηκαν πολλές μαγνητοφωνημένες ομιλίες του είτε πού εκφώνησε στό Πανεπιστήμιο είτε σέ διάφορες αίθουσες, κυρίως δέ από παραδόσεις καί συζητήσεις πού έγιναν στό δικηγορικό Γραφείο τού κ. Αθανασίου Σακαρέλλου. Τίς ομιλίες αυτές απομαγνητοφώνησα καί συγκέντρωσα σέ τέσσερεις τόμους.

Από τόν πνευματικό αυτό θησαυρό απέσπασα μερικά κομμάτια, προκειμένου νά παρουσιασθή μιά εμπειρική δογματική, πού διαφέρει σαφέστατα από άλλες δογματικές. Μέσα στά κείμενα αυτά εκφράζεται πλούσια όλο τό πνευματικό περιεχόμενο τού π. Ιωάννου. Σέ μερικά σημεία γιά νά ολοκληρωθή η διδασκαλία του χρησιμοποίησα μερικά αποσπάσματα από τά βιβλία του «Πατερική θεολογία» καί «Επίτομος Ορθόδοξος Πατερική Δογματική».

Επαναλαμβάνω δέ ότι τά κείμενα τού π. Ιωάννου πού θά παρατεθούν είναι απομαγνητοφωνημένα καί έτσι διατηρείται πλήρως ο προφορικός του λόγος, ο οποίος διασώζει τά γνωρίσματά του, είναι δυνατός καί μεταδίδει τήν ζωντάνια καί τήν θέρμη τού χαρακτήρα του. Σέ μερικά σημεία ο π. Ιωάννης εκφράζεται μέ απόλυτο τρόπο, χρησιμοποιώντας λέξεις μέ προκλητικό περιεχόμενο εναντίον ορισμένων θεσμών καί καταστάσεων. Επειδή μεγάλωσε καί σπούδασε στήν Αμερική, σέ μερικές περιπτώσεις τά ελληνικά του δέν είναι άψογα. Όλα όμως αυτά πρέπει νά παραβλεφθούν καί ο αναγνώστης νά επικεντρωθή στόν πλούτο τής ορθοδόξου θεολογίας πού αποκαλύπτουν οι λόγοι του.

Στόν Α\' αυτόν τόμο, πού είναι τρόπον τινά εισαγωγικός, εκτός από τά εισαγωγικά καί τά απαραίτητα βιογραφικά καί αυτοβιογραφικά στοιχεία τού π. Ιωάννου Ρωμανίδη, παρουσιάζεται η διδασκαλία του γιά τήν σχέση μεταξύ δόγματος καί ηθικής, γιά τήν εμπειρία τής αποκαλύψεως, γιά τούς φορείς τής αποκαλύψεως, πού είναι οι Προφήτες, οι Απόστολοι, οι Πατέρες καί οι άγιοι καί γιά τά μνημεία τής αποκαλύψεως πού είναι η Αγία Γραφή, Παλαιά καί Καινή, καί η Ιερά Παράδοση. Κοινό στοιχείο όλων τών κεφαλαίων καί τών επιμέρους ενοτήτων είναι η εμπειρία τής καθαρτικής, φωτιστικής καί θεοποιού ενεργείας τού Θεού.

Στόν Β\' τόμο πού θά ακολουθήση θά γίνη αναφορά στήν διδασκαλία τού π. Ιωάννου Ρωμανίδη γιά τήν εμπειρική γνώση τής Τριαδολογίας, Χριστολογίας, κοσμολογίας, ανθρωπολογίας, Εκκλησιολογίας καί εσχατολογίας. Πρόκειται γιά μιά «άλλη» Δογματική, γιά μιά Δογματική μέσα από τήν εμπειρία πού μπορεί κανείς νά αποκτήση ζώντας μέσα στήν Εκκλησία καί αγιαζόμενος από τήν άκτιστη Χάρη τού Θεού διά τής μυστηριακής καί ασκητικής ζωής.

Παρατηρούνται διάφορες επαναλήψεις στήν διδασκαλία τού π. Ιωάννου. Καί αυτό εξηγείται από τόν κυκλικό χαρακτήρα τής ορθοδόξου θεολογίας, όπως προαναφέρθηκε. Δέν μπορεί κανείς νά ομιλήση γιά πτώση τού ανθρώπου καί νά μήν αναφερθή στόν σκοτασμό τού νοός καί στήν απώλεια τής θεοκοινωνίας. Δέν μπορεί ακόμη κανείς νά κάνη λόγο γιά επαναφορά τού ανθρώπου στόν Θεό καί νά αγνοήση τά περί καθάρσεως, φωτισμού καί θεώσεως. Δέν είναι δυνατόν νά ασχοληθή μέ τήν θέωση τού ανθρώπου καί νά αγνοήση τήν αποκάλυψη τού ασάρκου καί σεσαρκωμένου Λόγου. Δέν είναι επιτρεπτό νά ομιλήση γιά τήν Εκκλησία καί νά αγνοήση τόν συνδυασμό τών ιερών Μυστηρίων μέ τήν μέθοδο τής καθάρσεως τής καρδιάς, τού φωτισμού τού νοός καί τής θεώσεως.

Άλλωστε καί τά τέσσερα κεφάλαια πού ακολουθούν έχουν μιά ενότητα μεταξύ τους, αφού σέ αυτά γίνεται λόγος γιά τήν αποκάλυψη, τήν εμπειρία τής αποκαλύψεως, τούς φορείς τής αποκαλύψεως, τά μνημεία τής αποκαλύψεως καί πώς η αποκάλυψη γίνεται δόγμα καί ηθική.

Έτσι, οι επαναλήψεις είναι φυσικές καί αναγκαίες ως πρός τό μυστήριο τής σωτηρίας τού ανθρώπου καί ως πρός τόν προσδιορισμό τού θέματος τής πνευματικής ζωής. Τό διατύπωσε αυτό άριστα ο Απόστολος Παύλος: «Τά αυτά γράφειν υμίν, εμοί μέν ουκ οκνηρόν, υμίν δέ ασφαλές» (Φιλιπ.γ\',1). Όταν μιά διδασκαλία λέγεται μιά φορά, λησμονείται καί παραθεωρείται, ενώ οι επαναλήψεις καταγράφονται στήν σκέψη καί τήν καρδιά. Διαβάζοντας τά κείμενα τών αγίων Πατέρων βλέπουμε ότι τονίζονται οι κεντρικές αποκαλυπτικές αλήθειες, γύρω από τίς οποίες διαρθρώνονται οι σκέψεις τους. Έτσι υπάρχει μιά αρραγής ενότητα.


Βέβαια, κανείς δέν είναι αλάθητος, ούτε καί ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, αλλά τό «πνεύμα» τής θεολογίας πού δίδασκε είναι η θεολογία τών Προφητών, τών Αποστόλων καί τών Πατέρων, συντονίζεται στήν διδασκαλία τής Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. Πρέπει ο αναγνώστης νά δή αυτό τό «πνεύμα» τής διδασκαλίας του, πού είναι η ουσία τής πατερικής παραδόσεως. Καί θά συνιστούσα ή καί θά παρακαλούσα τόν αναγνώστη νά δή τήν διδασκαλία τού π. Ιωάννου στήν ολότητά της καί νά μήν αποσπάση μιά φράση, νά τήν απομονώση καί νά βγάλη συμπεράσματα πού είναι αντίθετα μέ όσα λέγει σέ άλλα σημεία. Γιά παράδειγμα, τά περί δόγματος πρέπει νά τά συνεξετάση μέ όσα λέγονται γιά τήν αποκάλυψη τού Θεού• καί τά περί Προφητών, Αποστόλων καί Πατέρων πρέπει νά τά μελετήση σέ συνδυασμό μέ όσα λέγονται γιά τά άκτιστα καί κτιστά ρήματα καί νοήματα, γιά τήν Αγία Γραφή καί τήν Παράδοση. Μόνον έτσι θά αποκτήση ολοκληρωμένη εικόνα, διαφορετικά θά αδικήση τήν αλήθεια τών λεγομένων.

Ασχολούμενος γιά πολλά χρόνια μέ τήν «Εμπειρική δογματική» –πάνω από είκοσι (20) χρόνια– δόξαζα συνεχώς τόν Θεό, επειδή είμαι μέλος τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, επειδή γνώρισα τόν π. Ιωάννη Ρωμανίδη καί επειδή έφθασε σέ μένα αυτός ο θησαυρός τής πνευματικής του κληρονομιάς.

Αισθάνθηκα ιδιαίτερη ευλογία πού ασχολήθηκα μέ τά θέματα αυτά, σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τού π. Ιωάννου Ρωμανίδη, καί εύχομαι ο Θεός νά αναπαύση τήν ψυχή του εν χώρα ζώντων, γιά τόν κόπο του καί τόν ζήλο του, αφού όσο ζούσε φλεγόταν από τήν ορθόδοξη θεολογία τής πρώτης Εκκλησίας καί μετέφερε στήν εποχή μας όλο τό «πνεύμα» καί τήν ζωντάνια της.

Έγραφα στήν Ναύπακτο

τήν 6η Αυγούστου 2010

εορτή τής Μεταμορφώσεως

τού Κυρίου ημών Ιησού Χριστού

† Ο Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου Ιερόθεος

[/fonts][/fontf]

[Ἰωάννης]

[font face=Times New Romanl][font size=3]
Περιεχόμενα Ά Τόμου.

Εισαγωγή

Βιογραφικά καί αυτοβιογραφικά στοιχεία τού π. Ιωάννου Ρωμανίδη

Α\'

Δόγμα καί ηθική

1. Τό δόγμα

α) Ορισμός τού δόγματος

β) Δόγμα καί μυστήριο

γ) Τό δόγμα ως έκφραση τής εμπειρίας καί ως οδηγός στήν εμπειρία

δ) Ο αντιαιρετικός καί θεραπευτικός σκοπός τού δόγματος

ε) Δόγμα καί εκκλησιαστική ζωή

στ) Εξέλιξη τών δογμάτων

ζ) Δόγματα καί φιλοσοφία

η) Ο θεραπευτικός χαρακτήρας τού δόγματος ως βάση τού διαλόγου μέ άλλες Ομολογίες

θ) Σύνδεση τού δόγματος μέ τήν ηθική – ασκητική

2. Η ηθική

α) Φιλοσοφική, θρησκευτική καί κοινωνική ηθική

β) Χριστιανική ηθική

γ) Η ορθόδοξη ηθική ως ασκητική

Β\'

Η εμπειρία τής αποκαλύψεως

1. Η αξία τής εμπειρίας - πείρας

2. Η εμπειρία ως βάση τής ορθοδόξου θεολογίας

3. Αποκάλυψη καί εμπειρία

4. Εμπειρία καί είδη εμπειριών

5. Γνήσια εμπειρία

6. Μεταφορά τής εμπειρίας

Γ\'

Οι φορείς τής αποκαλύψεως

1. Θεούμενοι

α) Ορολογία

β) Θεοπτία – θεολογία τών θεουμένων

2. Η ενότητα Προφητών, Αποστόλων καί αγίων

3. Προφήτες

α) Οι Προφήτες τής Παλαιάς καί τής Καινής Διαθήκης

β) Τό προφητικό χάρισμα

4. Απόστολοι

α) Η ζωή καί τό έργο τών Αποστόλων

β) Αποστολική ζωή, παράδοση καί διαδοχή

5. Πατέρες

α) Τό έργο τών Πατέρων

β) Η θεόπνευστη θεολογία τών Πατέρων

γ) Πατερική περίοδος

6. Άγιοι

α) Ποιός είναι άγιος

β) Η εμπειρική δύναμη τής πίστεως

Δ\'

Τά μνημεία τής αποκαλύψεως

1. Άρρητα-άκτιστα ρήματα καί κτιστά ρήματα καί νοήματα

α) Διάκριση μεταξύ αρρήτων ρημάτων καί κτιστών ρημάτων καί νοημάτων

β) Η αποκάλυψη τού Θεού μέ άρρητα ρήματα

γ) Η μεταφορά τών αρρήτων-ακτίστων ρημάτων μέ κτιστά ρήματα καί νοήματα

δ) Από τά κτιστά ρήματα στά άρρητα ρήματα

2. Η «Παρακαταθήκη τής πίστεως»

3. Αγία Γραφή

α) Αγία Γραφή καί αποκάλυψη

β) Η θεοπνευστία τής Αγίας Γραφής

γ) Συντηρητικός καί φιλελεύθερος

δ) Ο σκοπός τής Αγίας Γραφής

ε) Η ερμηνεία τής Αγίας Γραφής

4. Παλαιά καί Καινή Διαθήκη

α) Η αξία τής Παλαιάς Διαθήκης

β) Σχέσεις μεταξύ Παλαιάς καί Καινής Διαθήκης

γ) Διαφορά μεταξύ Παλαιάς καί Καινής Διαθήκης

5. Ιερά Παράδοση καί παραδόσεις

α) Η ορθόδοξη παράδοση

β) Η ουσία τής ορθοδόξου παραδόσεως

γ) Μετάδοση τής παραδόσεως

δ) Παράδοση καί παραδόσεις

ε) Η ερμηνεία τής Ιεράς Παραδόσεως μέσα από τίς επιστήμες τής αστρονομίας καί ιατρικής

[/fonts][/fontf]

[Ἰωάννης]

[font face=Tahoma][font size=3]Τό νέ­ο βι­βλί­ο τοῦ Μη­τρο­πο­λί­του Ναυ­πά­κτου, μέ τίτ­λο «Ἐ­μπει­ρι­κή Δογ­μα­τι­κή», ἀ­πο­τε­λεῖ μί­α πο­λύ­τι­μη κα­τά­θε­ση στήν σύγ­χρο­νη θε­ο­λο­γι­κή βι­βλιο­γρα­φί­α. Τό ἔρ­γο, τό ὁ­ποῖ­ο πρό­κει­ται νά ὁ­λο­κλη­ρω­θῆ σέ δύ­ο τό­μους, βα­σί­ζε­ται κυ­ρί­ως σέ προ­φο­ρι­κές πα­ρα­δό­σεις τοῦ π. Ἰ­ω­άν­νου Ρω­μα­νί­δη. Τό βι­βλί­ο αὐ­τό εἶ­ναι ἡ συ­νά­ντη­ση δύ­ο ση­μα­ντι­κῶν θε­ο­λό­γων τοῦ και­ροῦ μας. Ὁ χει­μαρ­ρώ­δης και ἀ­να­τρε­πτι­κός λό­γος τοῦ π. Ἰ­ω­άν­νου Ρω­μα­νί­δη, πα­ρου­σια­ζό­με­νος μέ­σα ἀ­πό τήν ἔ­μπει­ρη θε­ο­λο­γι­κή γρα­φί­δα τοῦ Μη­τρο­πο­λί­του Ναυ­πά­κτου, ἔρ­χε­ται νά ἐ­πι­φέ­ρη μί­α ἀ­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή το­μή στήν θε­ο­λο­γι­κή σκέ­ψη. Στήν οὐ­σί­α, ὁ λό­γος τοῦ π. Ἰ­ω­άν­νου Ρω­μα­νί­δη, ἀ­κρι­βής καί συ­γκε­κρι­μέ­νος, δέν και­νο­το­μεῖ, ἀλ­λά πα­ρα­λαμ­βά­νει τήν πα­τε­ρι­κή θε­ο­λο­γί­α καί τήν ἐ­πα­να­δια­τυ­πώ­νει μέ ἕ­ναν τρό­πο καί­ριο γιά τήν δι­κή μας ἐ­πο­χή. Ὁ πρῶ­τος τό­μος τῆς Ἐ­μπει­ρι­κῆς Δογ­μα­τι­κῆς ὑ­πο­διαι­ρεῖ­ται σέ τέσ­σε­ρα κε­φά­λαια. Τό πρῶ­το πραγ­μα­τεύ­ε­ται τήν σχέ­ση δόγ­μα­τος καί ἠ­θι­κῆς, τό δεύ­τε­ρο τήν ἐ­μπει­ρί­α τῆς ἀ­πο­κα­λύ­ψε­ως, τό τρί­το καί τό τέ­ταρ­το τούς φο­ρεῖς καί τά μνη­μεῖ­α τῆς ἀ­πο­κα­λύ­ψε­ως ἀ­ντί­στοι­χα.

Ἡ δογ­μα­τι­κή τοῦ π. Ἰ­ω­άν­νου δια­φέ­ρει ἀ­πό τίς μέ­χρι σή­με­ρα γνω­στές, για­τί εἶ­ναι ἐ­μπει­ρι­κή.  «Τό δόγ­μα δέν εἶ­ναι νά πι­στευ­θῆ. Τό δόγ­μα εἶ­ναι νά βι­ω­θῆ». Τό δόγ­μα δέν εἶ­ναι ἀν­θρώ­πι­νος στο­χα­σμός, δέν σχε­τί­ζε­ται μέ τήν φι­λο­σο­φί­α, δέν προ­σεγ­γί­ζε­ται μέ­σῳ τῆς με­τα­φυ­σι­κῆς καί δέν ὁ­δη­γεῖ σέ καμ­μί­α μορ­φή ἠ­θι­κο­λο­γί­ας. Εὔ­γλωτ­τη με­τα­φο­ρά πού διαν­θί­ζει ἐ­πί­μο­να τόν λό­γο τοῦ π. Ἰ­ω­άν­νου εἶ­ναι αὐ­τή τῆς θε­ο­λο­γί­ας μέ τίς φυ­σι­κές, τίς θε­τι­κές ἐ­πι­στῆ­μες, κυ­ρί­ως τήν ἰ­α­τρι­κή καί τήν ἀ­στρο­νο­μί­α. Ἡ μέ­θο­δος πού προ­τεί­νε­ται γιά τήν προ­σέγ­γι­ση τοῦ δόγ­μα­τος καί κα­τ' ἐ­πέ­κτα­σιν τῆς θε­ο­λο­γί­ας εἶ­ναι τό πεί­ρα­μα, ἡ ἐ­μπει­ρί­α, ἡ πα­ρα­τή­ρη­ση καί ἡ κα­τα­γρα­φή κα­θώς καί ἡ ἐ­πα­λή­θευ­σή της μέ­σῳ τῆς ἀ­πο­τε­λε­σμά­των, τοῦ βαθ­μοῦ ἐ­πι­τυ­χί­ας τῆς με­θό­δου σέ συ­νάρ­τη­ση μέ τόν στό­χο. Ὁ στό­χος εἶ­ναι ἡ θέ­ω­ση τοῦ ἀν­θρώ­που καί σ' αὐ­τόν φθά­νει ὁ ἄν­θρω­πος διά τῆς ὁ­δοῦ τῆς κα­θάρ­σε­ως καί τοῦ φω­τι­σμοῦ. Ἁ­πτό τε­κμή­ριο γνη­σι­ό­τη­τας τῆς ἐ­μπει­ρί­ας αὐ­τῆς, ἡ ὁ­ποί­α με­τα­μορ­φώ­νει τόν ἄν­θρω­πο ὡς ψυ­χο­σω­μα­τι­κή ὀ­ντό­τη­τα –πά­ντο­τε στό πε­δί­ο τῶν φυ­σι­κῶν φαι­νο­μέ­νων καί ὄ­χι τῶν με­τα­φυ­σι­κῶν κα­τα­σκευ­ῶν– εἶ­ναι τά ἱ­ε­ρά λεί­ψα­να. Τέ­τοιου εἴ­δους ἐ­μπει­ρι­κές πραγ­μα­τι­κό­τη­τες ἑλ­κύ­ουν σή­με­ρα τούς ἑ­τε­ρο­δό­ξους, ἐ­νῶ ἐ­πί­σης το­νί­ζε­ται ὅ­τι ἡ με­τα­φυ­σι­κή θε­ώ­ρη­ση τῆς θε­ο­λο­γί­ας, δη­λα­δή ἡ δυ­τι­κή της ἐκ­δο­χή, εἶ­ναι αὐ­τή πού προ­σέλ­κυ­σε τήν μαρ­ξι­στι­κή κυ­ρί­ως κρι­τι­κή.

Τό δόγ­μα, συ­νε­πῶς, εἶ­ναι κα­τα­γρα­φή, ἀ­πο­τύ­πω­ση τῆς ἀ­πο­κα­λυ­πτι­κῆς ἐ­μπει­ρί­ας τῶν θε­ο­πτῶν ἁ­γί­ων, εἶ­ναι ἡ λο­γι­κή δια­τύ­πω­ση τοῦ μυ­στη­ρί­ου πού αὐ­τοί βί­ω­σαν. Τό δόγ­μα ὅ­μως λει­τουρ­γεῖ καί ὡς μέ­σο θε­ρα­πεί­ας γιά τούς πνευ­μα­τι­κά ἀ­σθε­νεῖς, ὡς ὁ­δη­γός καί δεί­κτης πού ὁ­ριο­θε­τεῖ τό ση­μεῖ­ο στό ὁ­ποῖ­ο μπο­ροῦν νά φθά­σουν. Εἶ­ναι, μέ ἄλ­λα λό­για, στε­νή ἡ σχέ­ση τοῦ δόγ­μα­τος μέ τήν ἠ­θι­κή, ὅ­πως τήν ἐ­κλαμ­βά­νει ἡ ὀρ­θό­δο­ξη θε­ο­λο­γί­α, ταυ­τί­ζο­ντάς την μέ τήν ἀ­σκη­τι­κή. Ἡ ἀ­σκη­τι­κή μέ­θο­δος συ­νί­στα­ται στήν προ­σπά­θεια γιά κά­θαρ­ση καί ὁ­δη­γεῖ στόν φω­τι­σμό.  Ἔ­τσι ἐ­πι­τυγ­χά­νε­ται ὁ δια­χω­ρι­σμός τῆς λο­γι­κῆς ἀ­πό τήν νο­ε­ρά ἐ­νέρ­γεια, φω­τί­ζε­ται ὁ ἐ­σκο­τι­σμέ­νος νοῦς καί ἐ­γκα­θι­δρύ­ε­ται ἡ νο­ε­ρά προ­σευ­χή. Ὁ ἄν­θρω­πος τό­τε εἶ­ναι σέ θέ­ση νά βι­ώ­ση τό δόγ­μα καί νά φθά­ση στήν θέ­ω­ση. Ἡ ἐ­μπει­ρι­κή βά­ση τῆς δογ­μα­τι­κῆς εἶ­ναι τε­λι­κά ἡ βά­ση τῆς πνευ­μα­τι­κῆς ζω­ῆς ἡ ὁ­ποί­α νο­εῖ­ται στό πλαί­σιο τῆς ἐκ­κλη­σια­στι­κῆς ζω­ῆς.

Ἡ ἐ­μπει­ρί­α τῆς ἀ­πο­κα­λύ­ψε­ως, τῆς θε­ώ­σε­ως δη­λα­δή, εἶ­ναι ἡ ἐ­μπει­ρί­α τῆς Πε­ντη­κο­στῆς. Ἡ θε­ο­λο­γί­α εἶ­ναι ἔκ­φρα­ση θε­ο­πτί­ας ἀλ­λά δέν ταυ­τί­ζε­ται μα­ζί της, ἀ­φοῦ στήν κα­τά­στα­ση τῆς θε­ο­πτί­ας ἡ θε­ο­λο­γί­α ὑ­περ­βαί­νε­ται. Στήν βί­ω­ση τῆς ἐ­μπει­ρί­ας αὐ­τῆς ὁ πι­στός ὁ­δη­γεῖ­ται μέ­σῳ τῆς ὑ­πα­κο­ῆς σέ ἔ­μπει­ρο Πνευ­μα­τι­κό Πα­τέ­ρα. Ἡ πνευ­μα­τι­κή πα­τρό­τη­τα καί ἡ θε­ρα­πευ­τι­κή της διά­στα­ση εἶ­ναι τό στοι­χεῖ­ο πού συν­δέ­ει τούς φο­ρεῖς τῆς ἀ­πο­κα­λύ­ψε­ως, τούς θε­ου­μέ­νους διά μέ­σου τῶν αἰ­ώ­νων, τούς θε­ό­πτες τῆς Πα­λαι­ᾶς καί τῆς Και­νῆς Δια­θή­κης. Ἡ δια­φο­ρά τους ἔ­γκει­ται τό γε­γο­νός ὅ­τι οἱ θε­ού­με­νοι τῆς Πα­λαι­ᾶς Δια­θή­κης (Προ­φῆ­τες) βι­ώ­νουν τήν ἀ­πο­κά­λυ­ψη τοῦ ἀ­σάρ­κου Λό­γου, ἐ­νῶ οἱ θε­ού­με­νοι τῆς Και­νῆς Δια­θή­κης (Ἀ­πό­στο­λοι, Πα­τέ­ρες καί ὅ­λοι οἱ ἅ­γιοι) ἔ­χουν ἐ­μπει­ρί­α τοῦ σε­σαρ­κω­μέ­νου Λό­γου. Ἡ θε­ο­πνευ­στί­α εἶ­ναι ἐ­πί­σης κοι­νό τους γνώ­ρι­σμα, καί αὐ­τό ση­μαί­νει ὅ­τι εἶ­ναι ἀ­πλα­νεῖς θε­ο­λό­γοι. Τό ἀ­λά­θη­το τῶν Οἰ­κου­με­νι­κῶν Συ­νό­δων, οἱ ὁ­ποῖ­ες θέ­τουν τά δόγ­μα­τα, ὅ­ταν οἱ πε­ρι­στά­σεις τό ἀ­παι­τή­σουν (ἐμ­φά­νι­ση αἱ­ρέ­σε­ων) ἀ­ντλεῖ­ται ἀ­πό τό ἀ­λά­θη­το καί τό ἀ­πλα­νές ὁ­ρι­σμέ­νων θε­ο­πτῶν Πα­τέ­ρων πού συμ­με­τεῖ­χαν σ' αὐ­τές. Ἡ θε­ο­πνευ­στί­α τῶν φο­ρέ­ων τῆς ἀ­πο­κα­λύ­ψε­ως ἀλ­λά καί τῶν «μνη­μεί­ων» της (Ἁ­γί­α Γρα­φή καί Ἱ­ε­ρά Πα­ρά­δο­ση) πού ἀ­πο­τε­λοῦν δι­κά τους ἔρ­γα, δέν ἰ­σχύ­ει κα­τά λέ­ξη καί ἀ­φο­ρᾶ μό­νο τά θέ­μα­τα πε­ρί Θε­οῦ, θέ­μα­τα πνευ­μα­τι­κῆς κα­θο­δή­γη­σης καί ὄ­χι ἐ­πι­στη­μο­νι­κά ἤ ἄλ­λα ζη­τή­μα­τα.

Εἶ­ναι φα­νε­ρό ὅ­τι ὁ θε­ο­λο­γι­κός λό­γος τοῦ π. Ἰ­ω­άν­νη προ­χω­ρά­ει σέ το­μές καί ξε­δια­λύ­νει πα­ρε­ξη­γή­σεις δια­λύ­ο­ντας τά θο­λά ση­μεῖ­α. Ἕ­να ἀ­κό­μα τέ­τοιο ση­μεῖ­ο ἀ­φο­ρᾶ τά «μνη­μεῖ­α τῆς ἀ­πο­κα­λύ­ψε­ως», τά ὁ­ποῖ­α δέν ταυ­τί­ζο­νται μέ τήν ἀ­πο­κά­λυ­ψη, ἀ­φοῦ πε­ρι­έ­χουν κτι­στά ρή­μα­τα. Πη­γή τῆς πί­στε­ως εἶ­ναι ἡ ἀ­πο­κά­λυ­ψη, ἡ βί­ω­ση τῶν ἀρ­ρή­των ρη­μά­των καί ὄ­χι τά μνη­μεῖ­α της. Σκο­πός τῶν κτι­στῶν ρη­μά­των, τῶν «μνη­μεί­ων», εἶ­ναι ἡ θε­ρα­πεί­α τοῦ ἀν­θρώ­που, ἡ κά­θαρ­ση, ὁ φω­τι­σμός καί ἡ θέ­ω­σή του. Αὐ­τός εἶ­ναι καί ὁ πυ­ρή­νας τῆς ὀρ­θό­δο­ξης πα­ρά­δο­σης, ἡ βα­θύ­τε­ρη οὐ­σί­α της καί ὄ­χι ἡ συ­ντη­ρη­τι­κή διά­σω­ση κά­ποιων ἐ­ξω­τε­ρι­κῶν τύ­πων πού δέν ἔ­χουν δύ­να­μη καί δυ­να­μι­κή προ­κει­μέ­νου νά προσ­λη­φθοῦν θε­ρα­πευ­τι­κά ἀ­πό τόν σύγ­χρο­νο ἄν­θρω­πο.

[/fonts][/fontf]

[Ἰωάννης]

[font size=3]Επίμετρον

Εμπειρική Δογματική

Τόμος Α\'

Επίμετρον

Στά κεφάλαια πού προηγήθηκαν καί θά διασαφηνισθούν καλύτερα στόν επόμενο τόμο, παρουσιάσθηκε η ρωμαλέα θεολογική σκέψη τού π. Ιωάννου Ρωμανίδη, πού συνέδεσε τήν δογματική μέ τήν ασκητική, τήν αποκάλυψη μέ τήν εμπειρία, τήν Παλαιά μέ τήν Καινή Διαθήκη, τήν πανεπιστημιακή καθέδρα μέ τό ερημητήριο τού ασκητού. Πρόκειται γιά τήν ευαγγελική ζωή πού μπορεί νά βιωθή σέ όλους τούς χώρους, από όλους τούς ανθρώπους, στούς οποίους ενεργεί τό Άγιον Πνεύμα καί εκείνοι ανταποκρίνονται στήν ενέργειά Του.

Ως επιλεγόμενα θά καταγράψω τέσσερα ενδιαφέροντα σημεία, πού συναντά κανείς στόν λόγο τού π. Ιωάννου Ρωμανίδη.

1. Η ενότητα τής Εκκλησίας εκφράζεται στήν θεία Ευχαριστία, στό δόγμα καί τήν προσευχή. Δέν μπορεί νά απολυτοποιήται καμμία από τίς τρείς αυτές πλευρές τής εκκλησιαστικής ζωής ούτε καί νά αυτονομήται από τίς άλλες. Ο Andrew Sopko, στήν μελέτη του γιά τόν π. Ιωάννη Ρωμανίδη, έδειξε ότι η σκέψη του εκινείτο στήν ορθόδοξη προοπτική. Ο π. Ιωάννης συμπλήρωσε απόψεις άλλων, οι οποίοι στήριζαν τήν ενότητα τής Εκκλησίας στήν θεία Ευχαριστία ή στόν Επίσκοπο ή καί στούς δύο μαζί, μέ τό νά παρουσιάση επαρκώς, εκτός από τήν αξία τής θείας Ευχαριστίας καί τήν αξία τής Αγίας Γραφής (Παλαιάς καί Καινής Διαθήκης), τών δογμάτων τής Εκκλησίας καί τής προσευχής, ιδίως τής νοεράς-καρδιακής προσευχής, πού οδηγεί στόν δοξασμό. Έτσι καταλαβαίνουμε ότι η εκκλησιαστική ζωή έχει μία πληρότητα πού αναπαύει τόν άνθρωπο.

Στήν θεία Ευχαριστία παρευρίσκονται μέλη τής Εκκλησίας πού βαπτίσθηκαν καί χρίσθηκαν καί στούς οποίους ενεργοποιείται τό χάρισμα αυτό μέ τήν άσκηση καί τήν προσευχή. Επίσης, στήν θεία Ευχαριστία ομολογείται τό Σύμβολο τής Πίστεως (δόγματα) καί ακούγεται ο λόγος περί τής αποκαλύψεως, πού περιλαμβάνεται στήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη, ερμηνεύεται αυτός ο αποκαλυπτικός λόγος από τόν Επίσκοπο, ο οποίος οφείλει νά είναι προφήτης-διδάσκαλος καί όχι απλώς προεστώς τής ευχαριστιακής συνάξεως.

Άλλωστε οι δύο μαθητές τού Χριστού στήν πορεία τους πρός Εμμαούς άκουγαν τόν Ίδιο τόν Αναστάντα Χριστό –χωρίς ακόμη νά Τόν αναγνωρίσουν– νά τούς διερμηνεύη «εν πάσαις ταίς γραφαίς τά περί εαυτού», «αρξάμενος από Μωϋσέως καί από πάντων τών προφητών». Κατά τήν διαδικασία αυτής τής ερμηνείας φλεγόταν η καρδιά τών μαθητών, γι' αυτό αργότερα είπαν: «ουχί η καρδία ημών καιομένη ήν εν ημίν, ως ελάλει ημίν εν τή οδώ καί ως διήνοιγεν ημίν τάς γραφάς;». Στήν συνέχεια Τόν αναγνώρισαν κατά τήν διάρκεια τού Δείπνου όταν έλαβε τόν άρτον, τόν ευλόγησε «καί κλάσας επεδίδου αυτοίς» (Λουκ. κδ\', 13-25). Αυτό σημαίνει ότι η πορεία τών Χριστιανών πρός τήν γνώση τού Θεού, κατά τό μυστήριο τής θείας Ευχαριστίας, περνά μέσα από τήν καύση τής καρδίας, πού γίνεται μέ τήν ενέργεια τού Λόγου τού Θεού, κατά τήν διδασκαλία, αλλά καί τήν προσευχή. Χωρίς αυτήν τήν πνευματική καύση τής καρδίας δέν αναγνωρίζεται ο αναστάς Χριστός κατά τό μυστήριο τής θείας Ευχαριστίας.

2. Η ησυχαστική παράδοση, γιά τήν οποία κάνει λόγο ο π. Ιωάννης, δέν είναι μιά ζωή πού προσέλαβε η Εκκλησία από άλλες παραδόσεις –ινδουϊστική, φιλοσοφική, σουφική– αλλά είναι η γνήσια προφητική, αποστολική καί πατερική ζωή. Η ησυχαστική παράδοση, μέ άλλα λόγια, δέν εφευρέθηκε από τούς Πατέρες σέ διάφορες εποχές, αλλά είναι η γνήσια ζωή τών φίλων τού Θεού, είναι ο δρόμος πρός τήν θέωση καί τόν αγιασμό.

Αυτή η ησυχαστική παράδοση διατυπώθηκε από τούς Πατέρες μέ τρείς όρους, ήτοι κάθαρση, φωτισμό, θέωση. Δέν πρόκειται γιά μιά ανακάλυψη μερικών Πατέρων ή διδασκάλων, αλλά γιά τήν ζωή πού ανευρίσκεται στήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη, υποδείχθηκε από τόν άσαρκο καί σεσαρκωμένο Λόγο καί από τoύς φίλους Του, οι οποίοι ήλθαν σέ κοινωνία μαζί Του.

Στήν Αγία Γραφή δέν παρουσιάζεται μόνον αυτή η ζωή, αλλά καί οι όροι-λέξεις: «κάθαρση», «φωτισμός», «δοξασμός-τελείωση». Στούς Πατέρες, ο όρος «δοξασμός-τελείωση» λέγεται «θέωση». Μπορεί κανείς νά παρουσιάση πάμπολλα αγιογραφικά χωρία γιά νά τό στηρίξη αυτό. Αλλά καί άν τούς όρους αυτούς τούς χρησιμοποίησε ο Ωριγένης –πού έχει καταδικασθή από τήν Εκκλησία– ή οι μαθητές του, δέν έχει μεγάλη σημασία, όταν η ίδια η Εκκλησία, ως πνευματικός οργανισμός, υιοθέτησε αυτήν τήν ορολογία. Η Εκκλησία, όπως στά δόγματα υιοθέτησε τήν ορολογία τών φιλοσόφων, χωρίς νά θεωρήται ότι η θεολογία μετατράπηκε σέ φιλοσοφία, έτσι καί γιά τήν μέθοδο τής θεώσεως η Εκκλησία χρησιμοποίησε όρους, όπως κάθαρση, φωτισμός, θέωση, χωρίς νά θεωρήται αυτή η παράδοση «ωριγενιστική».

Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας σέ επιστολή του στόν Πρεσβύτερο Ευλόγιο μεταξύ άλλων γράφει: «ότι ου πάντα όσα λέγουσιν οι αιρετικοί, φεύγειν καί παραιτείσθαι χρή• πολλά γάρ ομολογούσιν, ών καί ημείς ομολογούμεν». Όσοι όμως έχουν διαφορετική άποψη, προσβάλλουν καί τούς μεγάλους Καππαδόκες Πατέρες, τόν άγιο Μάξιμο τόν Ομολογητή, τόν άγιο Συμεών τόν Νέο Θεολόγο, τόν άγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά κλπ., τούς οποίους η Εκκλησία κατέταξε σέ περίοπτη πνευματική θέση καί καταδίκασε όσους αντιδρούσαν στήν διδασκαλία τους.

Ακόμη δέ καί αυτή η στάση τού σώματος τού ησυχαστού κατά τήν εξάσκηση τής ευχής, τά λόγια τής ευχής καί ο τρόπος συγκεντρώσεως τού νού, όπως ανέλυσε διεξοδικά καί θεολογικά ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ανευρίσκονται σέ διάφορα χωρία τής Παλαιάς ή τής Καινής Διαθήκης, εντοπίζονται στούς αρχαίους Πατέρες τής Εκκλησίας καί γι' αυτό δέν είναι ανάγκη νά αποδοθούν σέ έξωθεν επιδράσεις.

3. Βεβαίως, γιά νά καταγραφή η δογματική καί ησυχαστική παράδοση, οι άγιοι Πατέρες δανείσθηκαν όρους τής εποχής τους, πού προέρχονταν από τήν φιλοσοφία, όπως τούς χρησιμοποιούσαν οι οπαδοί τού «εξελληνισμένου Χριστιανισμού». Αλλά καί σέ αυτές τίς περιπτώσεις υπάρχει χαώδης διαφορά μεταξύ ρήματος καί νοήματος. Είναι χαρακτηριστικός ο λόγος τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά: «Κάν τις τών Πατέρων τά αυτά τοίς έξω φθέγγηται, αλλ' επί τών ρημάτων μόνον• επί δέ τών νοημάτων, πολύ τό μεταξύ• νούν γάρ ούτοι, κατά Παύλον, έχουσι Χριστού, εκείνοι δέ, ειμή τι καί χείρον, εξανθρωπίνης διανοίας φθέγγονται». Από τό χωρίο αυτό φαίνεται καθαρά ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ νοημάτων καί ρημάτων. Τά νοήματα είναι αποκαλυπτικά, τά δέ ρήματα προσλαμβάνονται από τό περιβάλλον, αλλά καί αυτά, εφ' όσον υιοθετούνται από τούς Πατέρες καί κατοχυρώνονται από Συνόδους, είναι ορθόδοξα.

Έτσι, δέν μπορούμε νά εντοπίζουμε επηρεασμούς τών Πατέρων από διάφορες άλλες χριστιανικές καί εξωχριστιανικές παραδόσεις, ως πρός τό περιεχόμενο τής διδασκαλίας τους. Μιά τέτοια ερμηνεία είναι υπονόμευση τής όλης αγιοπνευματικής εμπειρίας τών αγίων μας. Ούτε μπορούμε νά αποδίδουμε χαρακτηρισμούς στήν διδασκαλία τών αγίων Πατέρων ως «ωριγενίζουσα», «ευαγριανή», «μακαριανή» κλπ. Η ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος υπάρχει πλούσια μέσα στήν Εκκλησία καί όσοι ζούν πραγματικά στό Σώμα τού Χριστού καί λαμβάνουν τήν Χάρη τού Αγίου Πνεύματος καί τήν διαφυλάσσουν ενεργούσα, αυτοί έχουν τήν ίδια παράδοση, τήν ίδια εμπειρία.

Επομένως, η γνήσια ησυχαστική ζωή ανευρίσκεται στούς Προφήτες, τούς Αποστόλους, τούς Πατέρες καί, γενικά, σέ όλους τούς αγίους τής Εκκλησίας. Μιά διαφορετική ερμηνεία είναι ανθρωποκεντρική καί κατ' επέκταση διαβρωτική καί υπονομευτική τής ορθοδόξου παραδόσεως.

4. Τίθεται θέμα ερμηνείας τής διδασκαλίας τών Προφητών, τών Αποστόλων καί τών Πατέρων. Γιά παράδειγμα κάθε γνήσια ερμηνεία τών διαφόρων επιστημόνων (ιατρών, μαθηματικών, φυσικών κλπ.) γίνεται από τούς ίδιους τούς επιστήμονες τών ειδικοτήτων αυτών, δηλαδή ο ιατρός καταλαβαίνει τόν ιατρό, ο μαθηματικός τόν μαθηματικό, κ.ο.κ. Αυτό σημαίνει ότι ο άγιος καταλαβαίνει τόν άγιο καί η καλύτερη ερμηνευτική τής διδασκαλίας τών αγίων δέν γίνεται από φιλοσοφούντες στοχαστές, ούτε από αιρετικούς, αλλά από αγίους πού βιώνουν τήν ίδια ευαγγελική ζωή μέ τούς φίλους τού Θεού. Η επιχειρούμενη ερμηνεία μέ διαφορετικές προϋποθέσεις είναι εσφαλμένη. Είναι ωσάν οι μάρτυρες τού Γιεχωβά καί οι ποικιλώνυμες παρατάξεις τών Προτεσταντών νά ερμηνεύουν τήν Αγία Γραφή.

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, πού μελέτησε φιλοσοφία, γνώρισε τήν αλλοίωση τού Χριστιανισμού στήν Δύση, όπως επίσης γνώρισε καί τήν ησυχαστική παράδοση τών αληθινών ησυχαστών, διέφυγε τόν κίνδυνο τών παρερμηνειών καί μάς παρουσίασε τήν αυθεντικότητα τής ορθοδόξου παραδόσεως. Ο ησυχασμός είναι η γνήσια προφητική, αποστολική καί πατερική ζωή• είναι η βίωση τού μυστηρίου τού Σταυρού καί τής Αναστάσεως τού Χριστού. Γι' αυτό καί οφείλουμε στόν π. Ιωάννη Ρωμανίδη μεγάλη ευγνωμοσύνη, αφού η διδασκαλία του είναι ορθόδοξη καί στηρίζεται σέ Οικουμενικές Συνόδους, η δέ ησυχαστική διδασκαλία –όπως εκφράσθηκε από τόν άγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά– έχει κατοχυρωθή από τίς Συνόδους τού 14ου αιώνος (1341-1351). Είναι χαρακτηριστικό ότι στόν Συνοδικό Τόμο τού 1347, αφού αφορίσθηκε καί αποκηρύχθηκε ο Βαρλαάμ, στήν συνέχεια γράφεται:

«Αλλά καί εί τις έτερος τών απάντων τά αυτά ποτέ φωραθείη ή φρονών ή λέγων ή συγγραφόμενος κατά τού ειρημένου τιμιωτάτου ιερομονάχου κυρού Γρηγορίου τού Παλαμά καί τών σύν αυτώ μοναχών, μάλλον δέ κατά τών ιερών θεολόγων καί τής Εκκλησίας αυτής, τά αυτά καί κατ ' αυτού ψηφιζόμεθα καί τή αυτή καταδίκη καθυποβάλλομεν (αφορισμόν καί αποκήρυξιν), είτε τών ιερωμένων είη τις, είτε τών λαϊκών.

Αυτόν τούτον τόν πολλάκις ρηθέντα τιμιώτατον ιερομόναχον κύρ Γρηγόριον τόν Παλαμάν καί τούς αυτώ συνάδοντας μοναχούς... ασφαλεστάτους τής Εκκλησίας καί τής ευσεβείας προμάχους καί προαγωνιστάς καί βοηθούς ταύτης αποφαινόμεθα...

Καί η ένθεσμος διά πάντων καί κανονική αύτη ψήφος καί απόφασις ακίνητος εις αιώνα, Χριστού χάριτι, τόν σύμπαντα διατηρηθήσεται».

Τό ίδιο επαναλήφθηκε καί στόν Συνοδικό τόμο τής Συνόδου τού 1351, η οποία από Ορθοδόξους έχει θεωρηθή ως Θ\' Οικουμενική Σύνοδος καί έχει όλα τά χαρακτηριστικά γνωρίσματα Οικουμενικής Συνόδου.

Η θεολογία τού ησυχασμού, ως διδασκαλία, ορολογία καί μεθοδολογία, είναι κατά πάντα ορθόδοξη, η δέ άρνησή της αντιβαίνει στήν ορθόδοξη διδασκαλία τής Εκκλησίας καί συνιστά αίρεση.– [/fonts]

[Ἰωάννης]

[font size=4]
                                                                        Ο Θεός καί ο διάβολος

 «Ο Θεός αγαπάει καί τόν διάβολο. Δέν πρόκειται όμως νά σωθή ο διάβολος. Ο Θεός αγαπάει τούς πάντας. Δέν είναι θέμα άν ο Θεός μέ αγαπάη, θά σωθώ. Τό θέμα είναι, εάν κανείς υφίσταται τήν θεραπεία, πού χρειάζεται γιά νά μπορή νά βρεθή στήν κατάσταση τού φωτισμού, ώστε, όταν βρεθή στήν θέα τής δόξης τού Θεού, θά βλέπη τήν δόξα τού Θεού ως φώς καί όχι ως πύρ αιώνιον καί σκότος εξώτερον.

Ο διάβολος δέν είχε κανένα νόμο υπ' όψη του. Δέν είναι ένας ο οποίος κάνει πόλεμο, όπως σήμερα κάνουμε πόλεμο, πού λέμε, ξέρετε ότι η συνθήκη τής Λωζάνης λέει ότι... Ο διάβολος δέν αναγνωρίζει κανέναν κανονισμό καλής συμπεριφοράς στήν διαμάχη του εναντίον τών ανθρώπων.
 Γι' αυτόν τόν λόγο είναι πάρα πολύ δύσκολο νά γίνη κανείς ορθόδοξος θεολόγος... Η πρώτη μέριμνα τού διαβόλου είναι ούτε ν' ακούσουμε τό όνομα τού Χριστού τίποτα περί τού ονόματος τού Χριστού. Εάν παρ' ελπίδα γιά τόν διάβολο, ακούσουμε κάτι γιά τόν Χριστό καί αρχίζη νά κινή τό ενδιαφέρον, έ, τότε αλλάζει τακτική. Εφ' όσον έχασε εκείνη τήν μάχη, έχει άλλα οχυρά. Κάνει άλλου είδους πόλεμο.

Υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι νομίζουν πώς άμα έχουν αγαθές διαθέσεις, π.χ. όταν βλέπουν έναν πτωχό καί τόν συμπονούν, αυτά είναι ανθρώπινα αισθήματα πού υπάρχουν. Καί όταν κανείς έχη καλά αισθήματα, θά λέμε ότι αυτά εμπνέονται από τόν Θεό. Ναί, αλλά τά καλά αισθήματα μπορεί νά εμπνέονται καί από τόν διάβολο. Οι εμπνεύσεις είναι πολλαχόθεν. Κατά τήν πατερική παράδοση η μόνη απλανής αίσθηση, πού μπορεί νά υπάρχη στόν άνθρωπο είναι, όταν τό ίδιο τό Πνεύμα τό Άγιον προσεύχεται μέσα στόν άνθρωπο».

(π. Ιωάννης Ρωμανίδης, από τό βιβλίο τού Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου «Εμπειρική Δογματική»)

[/fonts]

[Ἰωάννης]

[font face=Garamond][font size=4]Εμπειρική Δογματική, Τόμος Β\'



Πρόλογος

Πρίν λίγο καιρό εξέδωσα τόν Α\' τόμο τού βιβλίου «Εμπειρική Δογματική», κατά τίς προφορικές ομιλίες τού μακαριστού Καθηγητού π. Ιωάννου Ρωμανίδη, μέ τά τέσσερα κεφάλαια «Δόγμα καί ήθος», «Η εμπειρία τής αποκαλύψεως», «Φορείς τής αποκαλύψεως» καί τά «Μνημεία τής αποκαλύψεως». Τό βιβλίο αυτό στήν πραγματικότητα ήταν μιά εισαγωγή στήν εμπειρική δογματική τής Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Μέ τήν παρούσα έκδοση αντιμετωπίζονται επί μέρους θέματα, όπως η θεολογία περί τής Αγίας Τριάδος, η δημιουργία τού κόσμου, η πτώση τού ανθρώπου, η ενανθρώπηση τού Λόγου, η Εκκλησία ως Σώμα Χριστού καί κοινωνία θεώσεως καί η μετά θάνατον ζωή. Πρέπει νά σημειωθή ότι δέν γίνεται πλήρης δογματική ανάλυση τών θεμάτων αυτών, κατά τήν όλη παράδοση τής Εκκλησίας, αλλά τονίζονται τά ανωτέρω δογματικά θέματα ως πρός τήν εμπειρία, δηλαδή σχετίζονται μέ τήν εμπειρική γνώση τους καί, συγκεκριμένα, αναλύεται πώς τά δόγματα είναι καρποί τής θεοπτικής εμπειρίας τών Προφητών, Αποστόλων καί Πατέρων καί πώς, στήν συνέχεια, τά δόγματα μετατρέπονται σέ προσωπική εμπειρία, πώς, δηλαδή, γίνονται αίμα καί τροφή στόν πνευματικό μας οργανισμό.

Η βάση όλων τών αναλύσεων είναι ότι οι θεόπτες –Προφήτες, Απόστολοι, Πατέρες– έχουν τήν αυθεντική καί άμεση γνώση τού Θεού καί εμείς πού τούς δεχόμαστε καί τούς ακολουθούμε έχουμε έμμεση γνώση τού Θεού, μπορούμε όμως, όταν ζούμε πραγματικά στήν Εκκλησία, νά αποκτήσουμε άμεση γνώση τού Θεού.

Καί αυτή η ανάλυση, όπως καί στόν Α\' τόμο, γίνεται κατά τίς προφορικές ομιλίες τού μακαριστού καθηγητού π. Ιωάννου Ρωμανίδη. Παρατίθενται ολόκληρα τμήματα από τίς απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του, τίς οποίες έκανε σέ διάφορα ακροατήρια καί αναλύονται πάλι βάσει τής διδασκαλίας του. Σέ ελάχιστα σημεία γιά νά συμπληρωθή η θεολογική του σκέψη παρενέβαλα τμήματα από διάφορα κείμενά του. Πάντως, προσπαθώ νά μήν αναφέρω πατερικά χωρία -εκτός από λίγες εξαιρέσεις– ώστε ο λόγος νά είναι απλός καί ουσιαστικός.

Βέβαια, ο λόγος του στά κείμενα πού θά παρατεθούν προέρχεται από προφορικές ομιλίες καί αυτό δημιουργεί μερικά εκφραστικά προβλήματα, στά οποία πρέπει νά προστεθή καί τό γεγονός ότι ο π. Ιωάννης γεννήθηκε καί μεγάλωσε στήν Αμερική. Έπειτα, οι επαναλήψεις τών ιδίων απόψεών του οφείλονται αφ\' ενός μέν στό ότι γιά μερικά θέματα είχε αποκτήσει βεβαιότητα, αφ\' ετέρου δέ στό ότι τά αποσπάσματα έχουν ληφθή από διάφορες ομιλίες. Ο αναγνώστης, όμως, θά πρέπει νά παρακάμψη όλα αυτά καί νά επικεντρωθή στήν ουσία τών λόγων του.

Θά ήθελα νά επισημάνω ό,τι καί στόν Α\' τόμο, ότι ο αναγνώστης δέν πρέπει νά επικεντρώση τήν προσοχή του σέ ένα σημείο πού τυχόν θά τόν προκαλέση καί νά τό αποσπάση από τήν ολότητα τής διδασκαλίας τού π. Ιωάννου, αλλά νά μελετήση σύνολη τήν σκέψη του πού επεκτείνεται σέ όλα τά κεφάλαια τών δύο τόμων.

Οι δυσκολίες πού ενδεχομένως θά συναντήση ο αναγνώστης στό πρώτο κεφάλαιο, λόγω τού δογματικού θέματος περί τού Τριαδικού Θεού, δέν πρέπει νά τόν αποθαρρύνουν στήν συνέχιση τής μελέτης, η οποία θίγει σημαντικά θέματα μέ απλό τρόπο.

Θά πρέπει νά επισημανθή ότι στό κεφάλαιο γιά τήν δημιουργία τού κόσμου καί αλλού τά επιστημονικά στοιχεία πού χρησιμοποιεί ο π. Ιωάννης προέρχονται από τίς γνώσεις τής εποχής του. Σήμερα σέ μερικά σημεία έχουν αναθεωρηθή. Παρατίθενται όμως εδώ, όπως τά έλεγε, γιά νά φανή τό ερευνητικό του πνεύμα καί νά γίνη κατανοητό ότι παρακολουθούσε τήν πρόοδο τών ερευνών στίς θετικές επιστήμες.

Δοξάζω τόν Θεό γιά τήν νέα δωρεά. Ευχαριστώ τούς συνεργάτες μου πού μέ βοήθησαν καί σέ αυτήν τήν έκδοση, τών οποίων τά ονόματα αναφέρω στόν Α\' τόμο, εδώ αναφέρω τόν αγιογράφο Γιάννη Γερεμτζέ πού επιμελήθηκε τά εξώφυλλα τών δύο τόμων, καί παρακαλώ τόν Θεό νά μάς βοηθήση νά μήν είμαστε μόνον θεωρητικοί διδάσκαλοι, αλλά μαθητές στήν βίωση τών δογμάτων στήν προσωπική μας ζωή, γιά τήν μέθεξη τής Βασιλείας τών ουρανών.

Έγραφα στήν Ναύπακτο

τήν 1η Νοεμβρίου 2010,

ημέρα τής κοιμήσεως (2001)

τού π. Ιωάννου Ρωμανίδη

† Ο Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου Ιερόθεος

Εμπειρική Δογματική, Τόμος Β\'

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Εισαγωγή

Α\'

Η θεολογία περί τής Αγίας Τριάδος

1. Δόγμα καί μυστήριο τής Αγίας Τριάδος

α) Η ύπαρξη τού Θεού

β) Γνώση τού Θεού - Θεολογία

γ) Διατύπωση τής εμπειρίας-δόγματος

2. Πρόσωπα, ουσία καί ενέργεια

α) Τριαδικός Θεός στήν Παλαιά Διαθήκη

i. Ο άσαρκος Λόγος

ii. Ο Μεγάλης Βουλής Άγγελος

β) Πρόσωπα – φύση - ενέργεια

γ) Τρόπος υπάρξεως τών Προσώπων τής Αγίας Τριάδος

δ) Ο Υιός καί τό Άγιον Πνεύμα ομοούσιοι μέ τόν Πατέρα

3. Άκτιστο καί κτιστό

α) Διαφορά ακτίστου καί κτιστού

β) Γέφυρα ακτίστου καί κτιστού

γ) Θεωρία τής ακτίστου δόξης τής Αγίας Τριάδος

Β\'

Η δημιουργία τού κόσμου

1. Η δημιουργία τής κτίσεως

α) Ο δημιουργός Θεός

β) Τά δημιουργήματα

γ) Ο σκοπός τής δημιουργίας

δ) Η ενέργεια τού Θεού στήν κτίση

ε) Η καταγραφή τής αποκαλυπτικής εμπειρίας

2. Η δημιουργία τών αγγέλων

α) Οι φωτεινοί άγγελοι

β) Οι σκοτεινοί δαίμονες

3. Η δημιουργία τού ανθρώπου

α) Η δημιουργία τού ανθρώπου κατ' εικόνα καί καθ' ομοίωση Θεού

β) Η συνδημιουργία σώματος καί ψυχής

γ) Η ψυχή τού ανθρώπου

i. Λογική καί νοερά ενέργεια

ii. Λόγος καί νούς

iii. Η νοερά ενέργεια σέ σχέση μέ τά πάθη,τήν λογική καί τό περιβάλλον

iv. Λογική καί νοερά λατρεία

δ) Τό σώμα τού ανθρώπου

Γ\'

Η πτώση τού ανθρώπου

1. Η προπτωτική ζωή τών Πρωτοπλάστων

2. Τό προπατορικό αμάρτημα

3. Οι συνέπειες τής πτώσεως

4. Η κληρονόμηση τής αμαρτίας

5. Παλαιός καί νέος Αδάμ

Δ\'

Η ενανθρώπηση τού Υιού καί Λόγου τού Θεού

1. Εμπειρικά γεγονότα

2. Χριστός-Μεσσίας

3. Η Γέννηση καί η Βάπτιση τού Χριστού

4. Η αποκάλυψη τών ακτίστων ενεργειών τού Χριστού

5. Τό μυστήριο τού Σταυρού καί τής Αναστάσεως τού Χριστού

Ε\'

Η Εκκλησία ως Σώμα Χριστού καί κοινωνία θεώσεως

1. Άκτιστη καί κτιστή Εκκλησία

2. Τό μυστήριο τής Πεντηκοστής

3. Η Μία, Αγία, Καθολική καί Αποστολική Εκκλησία

4. Σκοπός τής Εκκλησίας

5. Η πνευματική τελείωση τών Χριστιανών

α) Δούλος, μισθωτός, υιός

β) Κάθαρση, φωτισμός, θέωση

i. Εκκλησιαστική ερμηνεία τών σταδίων τής πνευματικής τελειώσεως

ii. Προσδιορισμός τής κάθαρσης

iii. Προσδιορισμός τού φωτισμού τού νού

iv. Προσδιορισμός τής θέωσης

γ) Οι θεούμενοι θε μέ λιο τής εκκλησιαστικής ζωής

6. Τά Μυστήρια τής Εκκλησίας

α) Ενότητα τών Μυστηρίων

β) Τό Μυστήριο τού Βαπτίσματος

γ) Τό Μυστήριο τού Χρίσματος

δ) Τό Μυστήριο τής θείας Λειτουργίας

ε) Κληρικοί, μοναχοί καί λαϊκοί

7. Αιρέσεις καί Σύνοδοι

α) Οι αιρέσεις

i. Τί είναι αίρεση

ii. Διαφορά Ορθοδόξων καί αιρετικών

iii. Διάλογοι μεταξύ Ορθοδόξου Εκκλησίας καί άλλων Ομολογιών

β) Οι Σύνοδοι τής Εκκλησίας

i. Τοπικές καί Οικουμενικές Σύνοδοι

ii. Οι ορθόδοξες προϋποθέσεις τών Συνόδων

iii. Οι όροι καί οι κανόνες τών Συνόδων

iv. Η καταδίκη τών αιρετικών

8. Αθεΐα, θρησκεία, Εκκλησία

ΣΤ\'

Η μετά θάνατον ζωή

1. Ο θάνατος τού ανθρώπου

2. Η μέση κατάσταση τών ψυχών

3. Παράδεισος καί Κόλαση

4. Η θεραπεία τού ανθρώπου

Κεντρικά σημεία τής διδασκαλίας τού π. Ιωάννου Ρωμανίδη

Αντί επιλόγου

[/fonts][/fontf]