Μετάνοια!

[ρωμηός]

Τι να πρωτοξεκινήσει να γράψει κανείς περί μετανοίας. Για μια ακόμα φορά θα αφήσω τη \"διακριτική\" γραφίδα του Ιερού Χρυσοστόμου να μιλήσει στις καρδιές μας...και όχι απλά και \"συνολικά\" για τη μετάνοια αλλά μόνο για την αρχή της...

Κείμενο:
\"και τούτο πρώτον έχει προς το κατορθωθήναι χαλεπόν πείσαι την ψυχήν όλως θελήσαι και βουληθήναι την απαλλαγήν\"

Μετάφραση:
\"Αυτή είναι η πρώτη δυσκολία για την επίτευξη της απαλλαγής, το να πεισθεί δηλαδή η ψυχή και να θελήσει και να επιθυμήσει να απαλλαγεί τελείως απ\' αυτήν\" (σ.σ. εννοείται από τα παραπάνω την απαλλαγήν εκ της ηδονής και εν γένει την αμαρτίας).

Πηγή: Ιωάννου Χρυσοστόμου, Προς Σταγείριον Λόγος Γ΄, Ε.Π.Ε. τ. 29, σελ.286.

Με απλά λόγια το πρώτο βήμα για τη μετάνοια είναι να θελήσουμε να μετανοήσουμε. Να το θελήσουμε ολοκληρωτικά. Μεγάλη σημασία έχει και αυτό το «όλως». Ολοκληρωτικά, δηλαδή καθαρά, ξεκάθαρα, τίμια να το θελήσουμε. Έχει πολύ μεγάλη σημασία. Είναι το πρώτο σκαλοπάτι του ανθρώπου στην πορεία του, στην ανάβασή του προς τον ουρανό. Το πρώτο σκαλοπάτι είναι το σημαντικότερο, γιατί αμέσως μετά ακολουθεί το «ασανσέρ» του Θεού.

Στα κείμενα των Πατέρων, όσα έχω αξιωθεί μέχρι τώρα να μελετήσω, δίνεται τεράστια βαρύτητα στην προαίρεση. Δηλαδή, ακριβώς στο «όλως θελήσαι». Είναι το ουσιαστικότερο κομμάτι συνέργειας του ανθρώπου για τη σωτηρία του. Αλλά συνάμα ίσως και το πιο καθοριστικό. Κάπου, όταν ήμουν μικρός, είχα διαβάσει πως ο Διάβολος ζητάει από εσένα το 99% να του προσφέρεις για να προσθέσει αυτός το 1% (και η πορεία εδώ είναι αντιθετική, το 1% του Διαβόλου προσφέρεται στην αρχή, επίθεση-δόλος-πειρασμός), ενώ ο Θεός περιμένει να του προσφέρεις πρώτος εσύ το 1% για τη σωτηρία σου, για να συμπληρώσει αυτός έπειτα το υπόλοιπο 99% (νομίζω σε ένα βιβλίο του Επιφανίου Θεοδωροπούλου το είχα διαβάσει αυτό).

Αργότερα ίσως προσθέσω και κάποιες παραπάνω σκέψεις και προβληματισμούς, αλλά για την ώρα, για την «αρχή», αυτό το «όλως θελήσαι» είναι αρκετά σημαντικό...

[βίκυ]

Και πώς μπορούμε να το θελήσουμε;

[ρωμηός]

Ενδεχομένως η ερώτηση \"πως μπορώ να θέλω\" να ακούγεται λίγο περίεργη. Ας πούμε δεν λέμε ποτέ \"πως μπορώ να θελήσω να φάω ένα σοκολατάκι\". Το θέλω και το τρώω είναι η απάντηση, θα μας πει κάποιος. Και η προφανέστερη απάντηση που θα μας έδινε κάποιος θα ήταν ότι \"προφανώς δεν θέλεις και ψάχνεις τρόπους για να μπορείς να θέλεις\". Μια πρώτη λοιπόν επισήμανση, εξίσου σημαντική, είναι πως όσο κι αν μας φαίνεται πολύ εύκολο αυτό που λέει ο ιερός Χρυσόστομος, δηλαδή \"το αρκεί να θελήσουμε\", καταλαβαίνουμε πως στην πράξη είναι πολύ δύσκολο. Δεν θέλουμε και δεν υπάρχει καμμία τεχνική μέθοδος για να ξεγελάσουμε αυτό το θέλω. Αυτό το θέλω πρέπει να \"όλως\", δηλαδή καθαρό και τίμιο.

Νομίζω όμως ότι ο Χρυσόστομος δίνει την απάντηση στο \"πως\" με το \"πείσαι τη ψυχήν\". Δηλαδή τι; Όταν ο άνθρωπος σπαταλάει ασκόπως όλο το χρόνο στα βιοτικά πράγματα και σε εκείνα όλα τα μάταια και ποταπά, όταν δεν αφιερώνει καθόλου χρόνο για να θρέψει την ψυχή του αλλά μόνο για τη διασκέδαση του σώματος τότε ο κακόμοιρος ο άνθρωπος πως μπορεί να \"πείσει την ψυχή\"; Τότε η ψυχή του ανθρώπου έχει κολλήσει μέσα στο βούρκο της απατηλής τρυφής και ζει μες το σκοτάδι. Αδυνατεί να δει όχι μόνο τα λάθη της, τις πληγές της, την αρρώστεια της αλλά ορισμένες φορές επιλανθάνεται και της ίδιας της υπάρξεώς της. ΤΑυτίζεται τόσο πολύ με το βούρκο των σαρκικών επιθυμιών που εν τέλει γίνεται ένα. Έτσι ο άνθρωπος \"δεν θέλει\" να κάνει το πρώτο βήμα. Δεν θέλει να μετανοήσει, όχι \"όλως\" μα και καθόλου. Και τις περισσότερες φορές δεν μπαίνει καν στην διαδικασία της αυτοεξέτασης και του ελέγχου. Το αγνοεί ως υπαρκτική δυνατότητα να αναμετρηθεί με τις πράξεις του διότι έχει ισοπεδώσει μέσα του κάθε τι πνευματικό και άυλο και οι μόνες προσδιοριστικές αρχές της ζωής του είναι η καθημερινή, ολοένα αυξανόμενη, σαρκική ευδαιμονία.

Αν ο άνθρωπος είχε την ίδια αγωνία για την ψυχή του, όπως έχουν οι γονείς που πασχίζουν να μαζεύουν λεφτά - λεφτά - λεφτά για τα παιδιά τους ή όπως έχουν οι φιλάργυροι για την συγκέντρωση του χρήματος ή όπως έχουνε οι φιλήδονοι για την ευχαρίστηση των  σαρκικών επιθυμιών τους, οι οποίοι αναλώνουνε όλο το είναι τους μέχρι και την τελευταία ικμάδα της ζωντάνιας τους για να ικανοποιήσουν το πόθο τους, αν είχε την ίδια αγωνία και επιδείκνυε την ίδια φροντίδα ο άνθρωπος ασφαλώς και θα ήθελε \"όλως\".  

Είμαστε που είμαστε στην \"επιδερμίδα\" χριστιανοί αλλά τουλάχιστον ας ομολογούμε ότι δεν έχουμε φτάσει στο \"κόκαλο\". Τουλάχιστον, θα μπορούσε να μας πει ο Χρυσόστομος, κάνε την αρχή από αυτό, στο ότι δεν επιδεικνύεις την ίδια φροντίδα κι αγωνία, όπως και ο φιλήδονος ή ο φιλόδοξος, για την ψυχή σου. Κι αυτό είναι μια αρχή, που διαλύει σαν σύνεφο καπνού όποια \"πνευματική ψευδασφάλιση\", με την οποία περιτειχίσαμε τον εαυτό μας εμείς οι ίδιοι, επειδή εκκλησιαζόμαστε και κοινωνούμε.

Η αλήθεια είναι πικρή. Από τον εαυτό μου πάντα κρίνοντας και για τα παραπάνω και για τα παρακάτω. Πως να θελήσουμε που έχουμε αφήσει την ψυχή μας να αιμοραγεί δίπλα από ανοιχτές τηλεοράσεις και ανάμεσα από διασκεδάσεις, φαγοπότια και άσεμνα θεάματα και ακούσματα; Και ας μην ψάχνουμε να βρούμε \"τρόπους\" άλλους, παραμένοντας και ζώντας έτσι. Ο Χρυσόστομος είναι ξεκάθαρος και δεν άλλες ερμηνείες: Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Αν νομίζουμε ότι μπορούμε να ζούμε με την ίδια ραθυμία και να επιτύχουμε της αιωνίου ζωής φρεναπατώμεθα. \"Ει δε βούλοιτό τις ραθυμών και των ενταύθα απολαύειν ηδέων και των εκεί τοις πονούσιν αποκειμένων μισθών, εαυτόν παρακρούεται και απατά\". (Ιωάννης Χρυσόστομος, Προς Σταγείριον Λόγος Β΄, Ε.Π.Ε. τ.29, σελ.128-130)

Άρα ο τρόπος, το αντίδοτο, είναι η πάλη κατά της ραθυμίας. Είναι η τροφή της ψυχής.

[staboz]

΄           Η ΕΜΠΡΑΚΤΗ ΘΕΛΗΣΗ                                                                   ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ      

 Ὥστε ἔξεστιν ἄφνω μεταθέσθαι,                                              Ώστε είναι κατορθωτό ξαφνικά να αλλάξει κάποιος τρόπο ζωής        
καὶ γενέσθαι χρύσεον ἀντὶ πηλίνου. Ἐπειδὴ γὰρ οὐ φύ-              και να γίνει χρυσός αντί χωματένιος. Επειδή ακριβώς
σει τὰ τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς κακίας ἐστὶν, εὔκολος ἡ                      δεν είναι φυσική στον άνθρωπο η αρετή και η κακία, είναι εύκολη
μετάθεσις, πάσης ἀνάγκης ἀπηλλαγμένη. Ἐὰν θέλητε                 η μεταβολή και δεν έχει αναγκαστικό χαρακτήρα. Άν θελήσετε
καὶ εἰσακούσητέ μου, φησὶ, τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς φά-                      και με ακούσετε, λέγει ο Θεός, θα απολαύσετε όλα τα αγαθά της γης.
γεσθε. Ὁρᾷς ὅτι βουλήσεως δεῖ μόνης; βουλήσεως, οὐ              Βλέπεις ότι μόνο η θέληση είναι αναγκαία; Θέληση όμως
τῆς κοινῆς μόνον ταύτης, τῆς τῶν πολλῶν, ἀλλὰ τῆς                  όχι αυτή η συνηθισμένη που έχουν οι πολλοί άνθρωποι, αλλά η ειδικά
ἐσπουδασμένης. Ἐπεὶ ἅπαντας οἶδα εἰς τὸν οὐρανὸν θέ-             φροντισμένη. Διότι ξέρω ότι όλοι θέλουν στον ουρανό
λοντας ἀναπτῆναι νῦν, ἀλλὰ διὰ τῶν ἔργων δεῖ τὴν θέ-              να πετάξουν τώρα, χρειάζεται όμως έμπρακτη την θέληση
λησιν ἐπιδείξασθαι. Καὶ γὰρ ὁ ἔμπορος θέλει πλουτεῖν,               να φανερώσουν. Διότι και ο έμπορος θέλει να πλουτήσει
ἀλλ᾽ οὐ μέχρι τῆς διανοίας τὸ θέλειν ἵστησιν, ἀλλὰ καὶ                αλλά δεν αφήνει τη θέληση στη σκέψη του μόνο, αλλά και
πλοῖον κατασκευάζεται, καὶ συνάγει ναύτας, καὶ παρα-               πλοίο κατασκευάζει, και ναύτες συγκεντρώνει, και παρακαλεί
καλεῖ κυβερνήτην, καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασι κατασκευάζει               κυβερνήτη, και με όλα τα υπόλοιπα εξοπλίζει
τὸ πλοῖον, καὶ χρυσίον δανείζεται, καὶ περᾷ πέλαγος,                το πλοίο, και χρυσάφι δανείζεται, και διαπλέει το πέλαγος
καὶ εἰς ξένην ἄπεισι γῆν, καὶ κινδύνους ὑπομένει πολ-               και σε ξένο τόπο πηγαίνει, και κινδύνους υπομένει πολλούς
λοὺς, καὶ τὰ ἄλλα πάντα ἅπερ ἴσασιν οἱ τὴν θάλατταν                 και όλα τα άλλα που τα γνωρίζουν αυτοί που την θάλασσα
πλέοντες. Οὕτω καὶ ἡμᾶς δεῖ τὴν βούλησιν ἐπιδείξασθαι.             διαπλέουν. Έτσι και εμείς πρέπει να δείχνουμε τη θέλησή μας.
Πλέομεν γὰρ καὶ ἡμεῖς πλοῦν, οὐ τὸν ἀπὸ γῆς εἰς γῆν,                Διότι πλέουμε και εμείς όχι από τόπο σε τόπο
ἀλλὰ τὸν ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανόν. Κατασκευάσωμεν οὖν τὸν            αλλά από τη γη στον ουρανό. Άς κατασκευάσουμε λοιπόν
λογισμὸν τὸν ἡμέτερον πρὸς κυβέρνησιν ἐπιτήδειον τὴν              τη σκέψη μας κατάλληλη για διακυβέρνηση που θα μας οδηγήσει
ἄνω φέρουσαν, καὶ ναύτας αὐτῷ πειθηνίους, καὶ πλοῖον             προς τα άνω, και υπάκουους σ\' αυτήν ναύτες και πλοίο  
στερεὸν, ὥστε μήτε περιστάσει καὶ ἀθυμίᾳ βαπτίζεσθαι                 στερεό, ώστε ούτε να βουλιάζει στις περιστάσεις και τις στενοχώριες
βιωτικῇ, μήτε ἀλαζονείας ἐπαίρεσθαι πνεύματι, ἀλλ᾽ εὔ-               της ζωής, ούτε να παρασύρεται από τον άνεμο της υπερηφάνειας,
ζωνον εἶναι καὶ κοῦφον. Ἂν οὕτω μὲν τὸ πλοῖον, οὕτω δὲ           αλλά να είναι ελαφρύ και στερεό. Άν έτσι το πλοίο, έτσι και
τὸν κυβερνήτην καὶ τοὺς ναύτας παρασκευάσωμεν, ἐξ                τον κυβερνήτη και τους ναύτες ετοιμάσουμε,
οὐρίων πλευσόμεθα, καὶ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν ἀληθῆ                θα πλεύσουμε με ούριο άνεμο, και τον Υιό του Θεού, τον αληθινό
κυβερνήτην ἐπισπασόμεθα πρὸς ἑαυτούς· ὃς οὐκ ἀφήσει             κυβερνήτη θα τον τραβήξουμε κοντά μας. Αυτός δε δεν θα αφήσει
βαπτισθῆναι τὸ σκάφος ἡμῖν, ἀλλὰ κἂν μυρίοι πνεύσω-               να βουλιάξει το σκάφος μας, αλλά κι άν μύριοι πνεύσουν
σιν ἄνεμοι, καὶ τοῖς ἀνέμοις ἐπιτιμήσει, καὶ τῇ θαλάτ-                  άνεμοι, και τους ανέμους θα διατάξει να ησυχάσουν και την θάλασσα
τῃ, καὶ ἀντὶ σάλου πολλὴν ἐργάσεται τὴν γαλήνην.                    και αντί της τρικυμίας θα φέρει μεγάλη γαλήνη.

(Χρυσοστόμου στο κατά Ιωάννην P.G. 59.28)

[staboz]

Είναι πάντως η υπόθεση και δύσκολη και εύκολη ταυτοχρόνως

[ρωμηός]

Μια σχετική αναφορά στην \"αρχή της μετάνοιας\" έχουμε κι από μια πολλή γνωστή διήγηση για το βίο του Αββά Σισώη από το Γεροντικό. Ταιριάζει απόλυτα στο θέμα μας, μιας κι αναδεικνύει όλα τα ζητήματα που θίξαμε ανωτέρω, δηλαδή και το δύσκολο του πράγματος και ότι όντως η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.

Μεταγράφω τη διήγηση, όπως το βρήκα έτσι πρόχειρα τώρα, από το βιβλίο του Ιουστίνου Πόποβιτς, \"Άνθρωπος και Θεάνθρωπος\", Αστήρ-Παπαδημητρίου, Αθήνα 1970. Μπορείται όμως να ανατρέξετε στο Γεροντικό.

\"Έλεγον περί του Αββά Σισώη ότι ότε έμελλε τελευτάν, καθημένων των πατέρων προς αυτόν, έλαμψε το πρόσωπον αυτού ως ο ήλιος• και λέγει αυτοίς• ιδού ο Αββάς Αντώνιος ήλθε• και μετά μικρόν λέγει• ιδού ο χορός των προφητών ήλθε• και πάλιν το πρόσωπον αυτού περισσώς έλαμψε και είπεν• ιδού ο χορός των αποστόλων ήλθε• και εδιπλασίασε το πρόσωπον αυτού πάλιν• και ιδού αυτός ως μετά τίνων λαλών• και εδεήθησαν αυτού οι γέροντες, λέγοντες• μετά τίνος ομιλείς πάτερ; ο δε έφη• ιδού οι άγγελοι ήλθον λαβείν με και παρακαλώ ίνα αφεθώ, μετανοήσαι μικρόν• και λέγουσιν αυτώ οι γέροντες• ου χρείαν έχεις μετανοήσαι πάτερ• είπε δε αυτοίς ο γέρων• φύσει ουκ οίδα εμαυτόν ότι έβαλον αρχήν• και έμαθον πάντες ότι τέλειος εστι• και πάλιν άφνω εγένετο το πρόσωπον αυτού ως ο ήλιος• και εφοβήθησαν πάντες• και λέγει αυτοίς• βλέπετε, ο Κύριος ήλθε, και λέγει, φέρετε μοι το σκεύος της ερήμου• και ευθέως παρέδωκε το πνεύμα• και εγένετο ως αστραπή• και επλήσθη όλος ο οίκος ευωδίας».

Μια ζωή μέσα στην έρημο της μετανοίας, κι όμως ομολογεί ότι •  ουκ οίδα εμαυτόν ότι έβαλον αρχήν!

[arhaggelos]

Φανταστείτε σε τι μέτρο μετάνοιας και ταπείνωσης είχε φτάσει,
μέχρι την τελευταία στιγμή θεωρεί πως θέλει κι άλλο καιρό για να μετανοήσει...ποιός; ο σεσωσμένος! Τρομερό, ε;
άραγε Πόσο πολύ να απέχουμε απο τη Βασιλεία των ουρανών;!
Ο Θεός να μας ελεήσει γιατί χανόμαστε!!!

[staboz]

Χαίρομαι ιδιαίτερα που επιτέλους άφησες αυτά που σε εντυπωσίαζαν και έπιασες τα καίρια και ουσιαστικά: Χρυσόστομο και π. Ιουστίνο Πόποβιτς. Ελπίζω και εύχομαι να συνεχίσεις.
                          Στ.

[ρωμηός]

Μια πιο πρακτική προσέγγιση για να βάλουμε την \"αρχή\", για να κάνουμε το πρώτο βήμα μας δίνει πάλι ο ι.Χρυσόστομος. Η μέθοδος που προτείνει είναι πολύ απλή κι αναδεικνύει τώρα το εύκολο του πράγματος.

Λέει λοιπόν:
\"Εἰ δὲ δοκεῖ τινα δυσκολίαν ἔχειν τὸ συνήθειαν διασπασθῆναι μακρὰν, τῇ δυνάμει τοῦ λογισμοῦ μετὰ τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν τὸ πᾶν ἐπιτρέψαντες, κἀκεῖνο πείσαντες ἑαυτοὺς, ὅτι, ἂν ἀρχὴν μόνον ἐπιθῶμεν τῷ πράγματι, οὐκέτι ὀψόμεθα δυσχερὲς, οὕτω κατατολμήσωμεν τῆς συνηθείας. Ἂν γὰρ δέκα ἡμέρας ἑαυτὸν ἀποστήσῃς, εὐκολώτερον τὰς εἴκοσιν οἴσεις, καὶ δὶς τοσαύτας πάλιν· εἶτα ὁδῷ προβαίνων οὐδὲ αἴσθησιν λήψῃ λοιπὸν τῆς ἐν ἀρχῇ δυσκολίας, ἀλλὰ τὸ σφόδρα δυσκαταγώνιστον εὐκολώτατον ὄψει γινόμενον...\"
(Ι. Χρυσοστόμου, Προς τους έχοντας παρθένους συνεισάκτους, Ε.Π.Ε., τ. 29, σελ.364.

Μετάφραση: Έαν όμως φαίνεται ότι υπάρχει κάποια δυσκολία στο να απαλλαγούμε από μια συνήθεια μακροχρόνια, αφού τα αναθέσουμε όλα στη δύναμη του λογισμού και στη χάρη του Θεού και πείσουμε τους εαυτούς μας σε εκείνο, ότι δηλαδή αν θελήσουμε βα κάνουμε αρχή μόνο στο πράγμα αυτό, δεν θα το βλέπουμε στο εξής δύσκολο. Αυτό το τολμηρό βήμα ας κάνουμε εναντίον της συνηθείας. Διότι αν απομακρύνεις τον εαυτό σου δέκα μέρες, ευκολότερα θα υποφέρεις τις είκοσι και εκ νέου πάλι άλλες τόσες. Στη συνέχεια, προχωρώντας λίγο λίγο, δεν θα αισθάνεσαι πλέον την αρχική δυσκολία αλλά αυτό που θεωρούσες ότι με δυσκολία κατορθώνεται, αυτό θα το βλέπεις πλέον να γίνεται εύκολα.

[ρωμηός]

\"Ἀρχὴν\", λοιπόν, μόνον ἐπιθῶμεν τῷ πράγματι\". Να γιατί αν βάλουμε αρχή στη μετάνοια, έχουμε κάνει το πιο σπουδαίο.

Συνήθως μας φαίνεται Γολγοθάς το να απαλλαγούμε από τη συνήθεια της αμαρτίας. Και είναι πράγματι Γολγοθάς, αν ο άνθρωπος απέμενε μόνος στον αγώνα του αυτόν. Γι\' αυτό άλλωστε και λίγο παρακάτω ο Χρυσόστομος το ομολογεί \"καί γάρ τῶν σφόδρα ἐστί χαλεποτάτων\". Μάλιστα εξισώνει τους μάρτυρες, που υπέμειναν φρικτές δοκιμασίες και ατιμωτικούς θανάτους με εκείνους που κατορθώνουν να απαλλαγούν από παλαιές συνήθειες, από τα δεσμά της αμαρτίας και έβγαλαν φτερά και πέταξαν ελεύθεροι προς τον Κύριο: \"Τῶν γάρ τήν μεγίστην ἀθλησάντων ἄθλησιν ἐκείνην (σ.σ. εννοεί τους μάρτυρες) καί τάς καρτερικάς ἐνεγκόντων ὀδύνας, οὐκ ἐλάττονα τίθεμαι ἄνθρωπον τόν ἐπιθυμίᾳ κατεχόμενον παλαιᾷ... εἶτα διά τόν τοῦ Θεοῦ φόβον διακόπτοντα τά δεσμά καί πρός τό τῷ Θεῷ δοκοῦν ἀνατρέχοντα\" (ένθ. ανωτ, σελ.372).

Ο άνθρωπος όμως σε αυτό το δρόμο του Γολγοθά δεν είναι μόνος του. Συνοδοιπορεί με τον καθένα μας ο Χριστός, ο χάριν υμών σταυρωθείς• περιπατεί συνεχώς, πάντοτε δίπλα μας• γι\' αυτό και λέει \"ο ζυγός μου χρηστός εστί και το φορτίον του ελαφρύ». Αρκεί τι; Αρκεί να τον θέλουμε δίπλα μας, αρκεί αυτό που είπε ο Χρυσόστομος: «τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν τὸ πᾶν ἐπιτρέψαντες» !

Να βάλουμε λοιπόν αρχή και λίγο λίγο, σιγά σιγά και με τη χάρη του Θεού θα δούμε και θα αισθανούμε δεσμά που τα νομίζαμε ελευθερία να πέφτουν και να συνθλίβονται και η ψυχή ελεύθερη, πραγματικά ελεύθερη πια, «πτεροφυῆσαι και προς τας οὐρανίους ἁψίδας ἀναδραμεῖν» (ένθ. Ανωτ., σελ.372)


ΥΓ.

Χαίρομαι ιδιαίτερα που επιτέλους άφησες αυτά που σε εντυπωσίαζαν και έπιασες τα καίρια και ουσιαστικά: Χρυσόστομο και π. Ιουστίνο Πόποβιτς. Ελπίζω και εύχομαι να συνεχίσεις.
                          Στ.

Τον Χρυσόστομο τον έχω εδώ και δέκα χρόνια τώρα καθημερινό ανάγνωσμα. Αλλά δεν είναι εκεί το θέμα. Η θεολογο-λιγουριά μου (κατά το του Ζουράρι ευρωλιγουριά) είναι επίσης καθημερινή, πλην όμως ενίοτε και πειρασμική κατάσταση και δεν έχω ούτε την εμπειρία, ούτε τις γνώσεις, ούτε την «πνευματική» ικανότητα να ξεχωρίζω πάντοτε και ευκρινώς το αληθές και το ουσιαστικό από την επίδειξη και τη glacer!!!

[Iaspis]

Τοῦ Ἀββᾶ Μάρκου

Ἰστέον δέ καί τοῦτο, ὅτι τρεῖς τρόποι τῆς θεοσεβείας εἰσι, δι' ὧν ὁ ἄνθρωπος δύναται σωθῆναι· ὁ μέν πρῶτος, τό μὴ ἁμαρτάνειν, ὁ δεύτερος, τό τόν ἁμαρτήσαντα ὑπομένειν τὰ ἐπερχόμενα θλιβερά, ὁ δέ τρίτος, τὸν μὴ ὑπομένοντα  πενθεῖν ἐπὶ τοῖς τῆς ὑπομονῆς ἐλλείμμασι. Καθότι ὧδε μή διορθωθέντα διὰ τῶν προσφυῶν συμβάσεων, ἐξ ἀνάγκης λοιπὸν εἰς τὴν ἐκεῖθεν κρίσιν καθυπάγουσιν· εἰ μή τι ἄν πενθοῦντας ἡμᾶς καὶ τεταπεινωμένους ἰδὼν ὁ Θεός, ὡς οἶδε, τῇ παντοδυνάμῳ Αὐτοῦ Χάριτι ἐξαλείψει τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν.
Ἡμεῖς δὲ εἰ καὶ τὸ πρῶτον ὡς δυσκατόρθωτον τελέσαι οὐ δυνηθῶμεν, ἀλλά γε τοῦ δευτέρου μὴ ἀμελήσωμεν· εἰ δὲ μή, κἄν τοῦ τρίτου ἐπιμελησώμεθα, ἵνα μὴ τῆς σωτηρίας τελείως ἐκπέσωμεν.
Πρὸ δὲ πάντων παρακαλῶ ὑμᾶς, ἀδελφοί, ἀκριβῶς προσέχειν τοῖς εἰρημένοις, ἵνα μὴ καὶ ἡμεῖς ἀνωφελεῖς τοὺς ὑπὲρ τῶν λόγων πειρασμοὺς ὑπομένωμεν, καὶ ὑμεῖς διὰ ῥᾳθυμίας τὰ εἰρημένα λήθῃ παραδῶτε· ἡ γὰρ λήθη, ῥᾳθυμίας θυγάτηρ, ἀμφότερα δὲ ἀπιστίας ἔκγονα τυγχάνει· σύμβασις ὀδυνηρά, μνήμην Θεοῦ παρέχει τῷ συνετῷ, θλίβουσα κατὰ ἀναλογίαν τὸν έπιλανθανόμενον τοῦ Θεοῦ· πᾶς ἀκούσιος πόνος γινέσθω σοι μνήμης Θεοῦ διδάσκαλος, καὶ οὐκ ἐπιλείψει σε ἀφορμὴ πρὸς μετάνοιαν.

«Κύριε, ἐν θλίψει ἐμνήσθην σου, ἐν θλίψει μικρᾷ ἡ παιδεία σου ἡμῖν» (Ἡσ. κς\', 16)