kάτω Ιταλία. Ελληνόφωνα τραγούδια.

[Iaspis]

Από τήν εφημερίδα Καθημερινή.

kάτω Ιταλία
ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Aπό τον Λεωνίδα Αντωνόπουλο (leonidas@world-music.gr)

Στην Καλαβρiα (Calabria), την Απουλiα (Puglia) και τη Σικελiα (Sicilia), το κουβάρι της Iστορίας είναι τόσο σκληρά μπλεγμένο που μόνο θραύσματα από γλώσσες και ήχους έρχονται στην επιφάνεια. Κομμάτια από ένα σκοινί που έχει σπάσει και έχει ξαναδεθεί, τυχαία ίσως, εκατοντάδες φορές. Κι ακόμη, ονόματα περιοχών, ονόματα χωριών και ονοματεπώνυμα ανθρώπων που αντί να αποκαλύπτουν την καταγωγή τους θάβουν τις ρίζες τους ακόμη πιο βαθιά στο βάλτο του χρόνου.

«ΓΡΕΚΑΝΙΚΑ»:
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΘΡΥΛΟΥ

Για την Ιταλία, το φαινόμενο της γλωσσικής διαφοροποίησης, ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, δεν αποτελεί παράδοξο. Ο Φράνκο Κοτζιόλα, ένας από τους μεγαλύτερους λαογράφους- ερευνητές της Ιταλίας τον 20ό αιώνα, είχε πει κάποτε ότι θα ήθελε να μεταμφιεστεί σε χωρικό σε κάποιο απομονωμένο χωριό και να περιμένει μέχρι να εμφανιστεί ένας εθνομουσικολόγος ώστε να τον τρελάνει ερμηνεύοντας τραγούδια σε δεκάδες διαφορετικές διαλέκτους και στυλ. Για τους Ελληνες, όμως, τα σπαράγματα των λέξεων με αρχαιοελληνική ρίζα που αποτελούν τη «γρεκάνικη» διάλεκτο, η οποία, όπως είχε παρατηρήσει ο γλωσσολόγος Γ. Χατζηδάκις, έχει διατηρήσει πάμπολλα δωρικά λεξιλογικά στοιχεία, χτίζουν τον αληθινό θρύλο της γλωσσικής συνέχειας της ελληνικής παρουσίας στην περιοχή της Κάτω Ιταλίας από τον 8ο π.Χ. αιώνα (Magna Graecia). Η γλωσσική διάλεκτος των ελληνοφώνων της Απουλίας και της Καλαβρίας ήταν απαγορευμένη κατά την περίοδο του φασισμού του Μουσολίνι, η πραγματική της υποχώρηση όμως συνέβη μεταπολεμικά καθώς τα ελληνόφωνα χωριά χάνουν τη μάχη με τη Φύση και με το σύγχρονο τρόπο ζωής και εντάσσονται στη νέα ιταλική πραγματικότητα. Η χρήση της διαλέκτου περιορίζεται στους ηλικιωμένους, ενώ οι νέοι μεταναστεύουν στις μεγάλες πόλεις και στο εξωτερικό. Είναι χαρακτηριστικό ότι η περιοχή του Re-ggio Calabria (Ρήγιο Καλαβρίας) είναι μία από τις φτωχότερες της Ευρώπης.

ΣYXΓPONOI ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ

Ενώ η ύπαρξη των πληθυσμών αυτών είναι γνωστή από το 1820, η μουσική παράδοση των ελληνοφώνων μας έγινε γνωστή μόλις στις αρχές του 1980 μέσα από την έρευνα και την καταγραφή που έκαναν ο Νίκος Διονυσόπουλος και ο Λάμπρος Λιάβας για λογαριασμό του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος. Οι ιστορικές εκείνες ηχογραφήσεις περιελάμβαναν ελληνόφωνα τραγούδια από την περιοχή του Σαλέντο και της Καλαβρίας και αλβανόφωνα τραγούδια από την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία. Νανουρίσματα, μοιρολόγια, της δουλειάς, ερωτικά, θρησκευτικά κ.ά., τραγουδισμένα από ανδρικές και γυναικείες φωνές και παιγμένα με παραδοσιακά όργανα της ιταλικής υπαίθρου: τα κρουστά ταμπορέλο (ντέφι), τρίγωνο και κούπα-κούπα (ιδιόφωνο φτιαγμένο από ένα δοχείο μέσα στο οποίο γλιστράει ένα καλάμι σαν την βραζιλιάνικη quica), οργανέτο (διατονικό ακορντεόν), ακορντεόν, τσαμπόνια (παραλλαγή της νησιώτικης τσαμπούνας) και κιθάρα ως συνοδευτικό όργανο.

ΠΑΓΑΝΙΣΜΟΣ...

Παραδόξως όμως η περιοχή της Απουλίας έχει προσφέρει στη χώρα σχεδόν την εθνική της μουσική: την ταραντέλα. Ενα μουσικό ιδίωμα που οι ελληνόφωνοι το γνωρίζουν άριστα. Οι ταραντέλες ήταν μέχρι τα χρόνια του πολέμου, η μουσική συνοδεία της τελετής του «ταραντισμού» (tarantolati), μία μανιακή κρίση που έπιανε όποιον τον τσιμπούσε η γνωστή αράχνη ταραντούλα, που πήρε το όνομά της από τη γειτονική περιοχή του Τάραντα. Για να θεραπευθούν τα συμπτώματα αυτής και κάθε τέτοιας κρίσης οι μουσικοί πήγαιναν στο σπίτι του αρρώστου και έπαιζαν μέχρι που εκείνος εξουθενωμένος από το εκστατικό χορευτικό παραλήρημα στο οποίο έμπαινε, έπεφτε στο πάτωμα θεραπευμένος από το «κακό». Μια τελετή ταραντισμού μπορούσε να διαρκέσει μέχρι και δύο μέρες συνεχώς και οι μουσικοί που έπαιζαν το ταμπορέλο έδεναν τα χέρια τους με πανιά για να μην πληγώνονται από το ασταμάτητο παίξιμο της «ταραντέλα πίτσικα». Πρόκειται για μία από τις πιο αρχαίες, παγανιστικές δραστηριότητες, η οποία κυνηγήθηκε από την Εκκλησία, Καθολική και Ορθόδοξη, και που ορισμένοι πιστεύουν ότι συνδέεται με τους διονυσιακούς χορούς της Ελλάδας.

...ΚΑΙ ΦΟΛΚΛΟΡ

Το φολκλορικό κίνημα του \'70, που στην Ιταλία ήταν πολύ έντονο και πολιτικοποιημένο, έδωσε ώθηση στην εκ νέου ανακάλυψη της μουσικής παράδοσης των ελληνοφώνων και των αλβανοφώνων της Κάτω Ιταλίας και φτιάχτηκαν αρκετά νέα συγκροτήματα που έδωσαν μια έντεχνη χροιά στην άγρια, παγανιστική μουσική παράδοση της περιοχής, συνδέοντάς την με το μεσαιωνικό και αναγεννησιακό παρελθόν της και λιγότερο με τις ρίζες των Ελλήνων και των Αλβανών (οι οποίοι, αναφέρουν στα τραγούδια τους ως πατρίδα τον Μοριά και μιλούν για πόλεις όπως η Κορώνη, το Ναύπλιο κ.ά). Τα πιο διάσημα σύγχρονα μουσικά σχήματα είναι οι Ghetonia και οι Aramire από το Σαλέντο και οι Cumelca από την Καλαβρία. Γνωστότερες όμως είναι οι ακόμη πιο έντεχνες εκτελέσεις τραγουδιών από τη Μαρία Φαραντούρη, τη Σαβίνα Γιαννάτου, τον Διονύση Σαββόπουλο κ.ά. παρά οι αυθεντικές ή έστω οι σύγχρονες προσπάθειες αναβίωσής τους. Είναι λογικό, η παράδοση συχνά τρομάζει και απωθεί με το αφτιασίδωτο πρόσωπο και τη βαριά μυρωδιά της, όταν δεν την ντύνουν με τα στολίδια και το... μέικαπ του φολκλόρ.

«Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ»
(ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ, 1983)

Ο καρπός της σπουδαίας δουλειάς των Ν.Διονυσόπουλου και Λ. Λιάβα που έφερε στο φως, με επιστημονική ψυχραιμία και ιδεολογική αποφόρτιση, το νόστιμον ήμαρ μιας άγνωστης μουσικής πατρίδας. Το Α και πιθανόν και το Ω της ελληνικής μουσικής παράδοσης της Κάτω Ιταλίας, απευθύνεται φαινομενικά στους μελετητές και στους φανατικούς των εθνομουσικολογικών καταγραφών - αλλά η ποιότητα και το μουσικό συναίσθημα το κάνουν ένα αξεπέραστο μουσικό διαμάντι.

GHETONIA «PER INCANTAMENTO»
(GHETONIA, 1996)

Το αγαπημένο στο ελληνικό κοινό συγκρότημα από το Σαλέντο έφερε πιο κοντά μας τους ήχους και τη γλώσσα των ελληνόφωνων με παραδοσιακά αλλά και σύγχρονα κομμάτια παιγμένα τρυφερά και τραγουδισμένα θεσπέσια από την Εμίλια Οταβιάνο, η οποία πολιτογραφήθηκε Ελληνίδα και συνεργάστηκε με αρκετούς Eλληνες μουσικούς, μετά από αυτό το άλμπουμ.

Έδω μερικά ελληνόφωνα τραγούδια από τήν κάτω Ιταλία:
http://sinevohia.gr/forum/viewtopic.php?id=1639